احکام القرآن

در ایام اخیر گلچین روزگار از بوستان پر بار و برگ دانش و فضیلت گلی دیگر را چید و دوستداران علم و اندیشه را به سوگ نشاند. استاد وارسته مرحوم دکتر علیرضا فیض که علاوه بر بهره گیری از محضر بزرگترین استادان فقه و اصول و حکمت و ادب بیش از شش دهه از عمر خود را به تدریس و تربیت دانشجویان صرف کرده بود، در پی بیماری طولانی درگذشت. هرچند آثار ارجمند به جا مانده از آن دانشی مرد برای نسل های آینده قابل بهره برداری است، اما بی تردید جای او در میان استادان ورزیده و ارزند ه دانشگاه خالی است. این مقاله، در روش شناسی 4 تفسیر از تفاسیر آیات الاحکام یعنی: کنز العرفان، زبده لبیان، احکام القرآن جصاص و احکام القرآن ابن العربی به پاس بزرگداشت این عزیز سفرکرده نگارش شده و در یک معرفی مقایسه ای به مزایای و کاستیهای هر کدام از این تفاسیر اشاره شده است. قابل ذکر است که دانش تفسیر آیات الاحکام به عنوان یکی از دانش های بین رشته ای میان تفسیر و فقه از دیرباز مورد توجه عالمان اسلامی بوده و آثار مهمی در این زمینه نگاشته شده است.

کتاب آیات الاحکام، تالیف استاد خلیل قبله ای خویی، بر خلاف اکثر کتاب های آیات الاحکام که بر اساس تقسیم بندی مباحث فقهی است طبق مباحث حقوقی در سه بخش حقوق عمومی، حقوق مدنی و حقوق جزایی فصل بندی شده و مولف خود را در تفسیر آیات مشهور به آیات الاحکام محدود نکرده است و در مواردی از آیاتی احکامی را استنباط کرده که در آثار پیشینیان معمول نبوده است. در متن مقاله به معرفی نمونه هایی پرداخته شده است. اما در کتاب آیات الاحکام تطبیقی مولف همان روش سنتی مولفان کتاب های آیات الاحکام را پیش گرفته و به همه مباحث فقهی اعم از عبادات و معاملات بمعنی الاعم پرداخته و آرای فقهای شیعه و سنی را تطبیق داده است. هر دو اثر مولف در ارزیابی محتوایی، علمی و اجتهادی ارزیابی شده است؛ به طوری که مولف ضمن بیان آرای فقها و مفسرین پیشین، استنباطات نوآورانه خود از آیات را نیز بیان کرده است؛ اما این کتاب به عنوان متن آموزشی از نظر شکلی به باز نگری نیازمند است؛ مانند آوردن اهداف در آغاز هر فصل و آوردن فهرست اجمالی قبل از فهرست تفصیلی و نتیجه گیری و افزودن تمرین در پایان فصول.