تبیین تفهمی

کنش های عدالت گسترانه و اصلاح طلبانه ی خلیفه مهتدی (حک. 255-256ق) در یکی از بحرانی ترین دوران های تاریخی خلافت اسلامی به طرح پرسش از منطق کنش ورزی او، اهمیتی تاریخی بخشیده است. از این روی، این پرسش که چرا مهتدی در شرایط فترت سیاسی خلافت عباسی به عدالت گستری و اصلاح طلبی توجه کرد؟ به عنوان موضوح محوری مقاله حاضر انتخاب شده است. راهبرد مقاله در پاسخ به این پرسش، تبیینِ تفهمیِ کنش بر مبنای بستر کنش، نیت کنش، انگیزه کنش، ارزیابی کنش گر از شرایط و شیوه تحقق کنش است. از کاربست مدل تبیین تفهمی پیرامون کنش های مهتدی مشخص می شود که مؤلفه های بحران خیز بستر و بافتار تاریخی عصر خلافت مهتدی هم چون تسلط ترکان و بی سامانی امور خلافت، انگیزه خلیفه را برای احیای نقش اجتماعی خود تعین بخشید و خلیفه بر اساس آن به مراقبت اجتماعی بر مبنای کنش ورزی اصلاح طلبانه و عدالت گسترانه با هدف بازگرداندن قدرت اولیه خلافت عباسی پرداخت.

نظریه پردازی در برنامه درسی روش شناسی تدوین نظریه است و بر این اساس دو ساختار تبیینی و تفهمی برای تدوین نظریه ها مشخص شده است. نظریه های تبیینی به سیاق علوم تجربی و نظریه های تفهمی با در نظر گرفتن درجاتی از درگیر شدن شخصی، تکرار ناپذیری و فهم پیچیدگی ها تدوین می شوند. در این مقاله دو ایده اصلی نظریه پردازی عینیت گرا-کاهش گرا و ذهنیت گرا -رمز و راز گرا و شاخه نومفهوم گرایی مربوط به آن در انطباق با نظریه های تبیینی و تفهمی قرار می گیرند و نابسندگی آنها در مواجهه با ساحت های حیات انسانی مشخص می شود. عصب پدیدارشناسی به عنوان درمان نابسندگی بخشی نگری و تفکیک منابع معرفتی و ذهنی معرفی و بر اساس اصول آن، مسائل به شکل شبکه ای از وجوه مختلف پدیدارهای متنوع و حالت های ناظر بر محتوای آنها صورت بندی می شود.