اوایل اسلام

شناخت از توس دوران اسلامی به ویژه از قرن چهارم تا هشتم ه.ق مطلوب است اما این اطلاعات در مورد توس دوره ساسانی و اوایل اسلام بخصوص در مورد تاثیرات ساختار سیاسی– اجتماعی بر مکانیت و مکان گزینی شهر بسیار مبهم و تاریک است دراین پژوهش به منظور بررسی روندعوامل موثر در سکونت این شهر مهم دوران ساسانی و اوایل اسلام سعی شده است متون تاریخی معتبر ، بررسهای محوطه های ساسانی دشت توس و همچنین بررسی نظریات محققان معاصر مورد تاکید قرار گیرد با بررسی این منابع و مواد مطالعاتی میتوان نتیجه گیری کرد توس دوره ساسانی همانند توس دوره اسلامی از یک تمرکز شهری واحد برخوردار نیست وبه همین خاطر مورخین و محققین نتوانسته اند تعریفی جامع از شکل و محدوده شهری توس در دوران مختلف ارائه نمایند از سویی ساختار معماری شهر با در نظر گرفتن حکومت کنارنگیان و حملات مداوم اقوام مهاجم شرقی تحت تاثیر معماری نظامی و تدافعی بود و به همین علت سوای سکونتگاههای عموم افراد استحکامات دفاعی ساخته میشد که نمونه آنها دردشت توس صید آباد و شهر خراب است با ورود مسلمانان به ایران، کنارنگیان با مسلمانان صلح و در نتیجه بسیاری از این قلعه ها در آغاز دوران اسلامی به حیات خود ادامه می دهد تا این که در قرن سوم وچهارم با شکل گیری تابران، محلهای استقرار کنارنگیان در دوره ساسانی متروک و شهرهای نوغان و تابران رونق می گیرد.

کاوش محوطه چم روته (میرزاجان) در فاز سوم کاوش های نجات بخشی سد سیمره انجام یافت. رودخانه سیمره شرایط بسیار مناسبی را در دره ها و دشت های میان کوهی بخشی از زاگرس مرکزی ایجاد نموده و باعث شده بسیاری از زیستگاه ها و استقرارها در حاشیه آن شکل بگیرند، هرچند که مسیرهای صعب العبور و ارتفاعات از میزان ارتباطات آن کاسته و موجب شکل گیری فرهنگ های بومی-محلی در منطقه شده است. نتایج کاوش های باستان شناسی در محوطه چم روته منجر به شناسایی فضاهای معماری مسکونی و مواد فرهنگی اواخر دوران ساسانی و اوایل اسلامی در کرانه رودخانه سیمره گردید. درکاوش های باستان شناسی سد سیمره محوطه های ساسانی قابل توجهی شناسایی شد. وجود شهرها، کاخ ها، بناهای اشرافی و اعیانی محوطه های کوچک از دوره ساسانی در دره سیمره و در خط شهر باستانی دره شهر، وجود یک مجموعه مواصلاتی از شهرها و دژها و محوطه های اقماری را در این محدوده تأیید می نماید. این نوشتار تلاش می نماید به این پرسش پاسخ دهد که، ماهیت بنا از منظرکاربری معماری در ارتباط با محوطه های هم افق در دره سیمره چگونه است؟ نتایج کاوش چم روته سبک معماری مسکونی بومی را نشان داد. این سبک معماری که متعلق به طبقات معمولی جامعه است، کمتر شناخته شده است. پژوهش حاضر برمبنای کاوش های باستان شناسی طی سال های اخیر صورت گرفته و با رویکرد توصیفی-تحلیلی، سعی در تبیین بقایای معماری دارد.