انیشتین

اصل حرکت جوهری نظریه فلسفی بنیان برانداز و حتمی ای بوده است که در عین این که مخالفت های بسیاری برانگیخته است، سرانجام، در جمع فیلسوفان مسلمان - و به ویژه شیعی - دو سه سده اخیر عموماً مقبول افتاده است. نظریه نسبیت انیشتین نیز نظریه علمی بنیان برافکن و مهمی بوده است که باز، به رغم مخالفت های فراوانی که در میان فیزیک دانان پدید آورده است، بالاخره در عالَم فیزیک ریاضی تثبیت شده است.نویسندة محترم مقاله بسیار کوتاهِ زیر در طی دو سه صفحه، طرحی به نظر بلندپروازانه درانداخته است؛ یعنی هم به تعمیم حرکت جوهری صدرایی دست یازیده و هم این صورت تعمیم یافته را دست مایه نقد نسبیت انیشتین ساخته است. در همین جا، هم از نویسنده مقاله خواستار بسط و تفصیل آن برای نشر در شماره های آینده نقدونظر هستیم و هم از محققان و متفکران مطلع از حرکت جوهری ملاصدرا و یا نسبیت انیشتین می خواهیم که نقد این مقاله را وجهه همت خود قرار دهند و حاصل نقد را برای انتشار در اختیار مجله نقدونظر بگذارند، به نظر هم تعمیم حرکت جوهری رأی تأمل برانگیزی است و هم نقد نظریة نسبیت.

هدف از این نوشتار، تبیین کیفیت ایجاد و بررسی ذاتیات فضازمان بر اساس فلسفه صدرایی و قیاس آن با گزاره های فیزیکال است. در این مقاله به نحو توصیفی تحلیلی دو مسئله مورد کنکاش قرار گرفت، یکی از حیث معرفت شناسی و دیگر هستی شناختی است. مسئله اولی که بررسی شد از حیث معرفت شناسی است که به چگونگی مطالعه ماهیت حقیقی فضا زمان از منظر ملاصدرا و انیشتین پرداخته و دیگری از منظر هستی شناختی است که به تبیین ذات و ذاتیات فضا زمان از دیدگاه ملاصدرا و انیشتین می پردازد و درنهایت از حیث معرفت شناختی دانستیم که ملاصدرا و انیشتین معتقداند گزاره های علمی صرفاً گزاره های تجربی و محسوس نیستند بلکه برای توضیح ساختار و ماهیت فضازمان نیازمند ادراکات ریاضیاتی و عقلی از فضازمان هستیم. بر اساس این پژوهش، فضازمان از ماده اولیه ایجاد شده و نوعی هیولای ثانویه یا ذره بنیادین است و علت تند شوندگی نرخ انبساط آن به حرکت درون ذاتی آن باز می گردد، پس انرژی تاریک همان جوهر فضازمان است. بر این اساس اولاَ ماهیت فضا زمان ماهیتی غیرمحسوس است و ادراک محسوس آن ممکن نیست و ثانیاً ادراکات ریاضیاتی برآمده از قوه خیال و ادراکات عقلیه منبعث از قوای عقلیه، دقیق تر از ادراکات حسیه هستند، اما از حیث هستی شناختی کیهان شناسان مدلی پیشینی یا پسینی موجهی در چگونگی و یا چیستی ماهیت حقیقی فضازمان مطرح نکرده اند اما طبق مبانی ملاصدرا، فضازمان نوعی از انواع هیولاهای ثانویه ای است که صورت کامل شده اطوار هیولای اولی می باشد، ضمن اینکه کیهان شناسان نیز چون ملاصدرا معتقداند فضازمان مأخر از ماده اولیه کیهانی بوده است.