قرائات قرآن

مقاله ى برگرفته از پایان نامه ى دوره ى کارشناسی ارشد رشته ی علوم قرآن و حدیث تحت عنوان ""پژوهشی در صحت و تواتر قرائات قرآن"" استاد راهنما: دکتر مهین شریفی، عضو هیأت علمى دانشگاه پیام نور مرکز تهران. دانشجو: سید محمّد لطیفی، کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث موضوع صحت و تواتر قرائات قرآن، ازمباحث مطرح در حوزهٔ علم القراءات می باشد و از دیر باز دانشمندان علوم قرآنی با دیدهٔ عنایت بدان نگریسته اند و موافقان و مخالفان تواتر هر یک به ارئهٔ ادلّه ومستندات در تحکیم دیدگاه خویش پرداخته اند. از منظر این مقاله تواتر قرائات از پیامبر9ثابت نمی باشد، هر چند می توان در طبقات متأخِّرتر به تواتر سندی قرائات ملتزم گشت. امّا اینکه برخی تواتر قرآن را اثباتگر متواتر بودن قرائات پنداشته اند، اثباتگر مدّعا نیست و اساساً دو مقولهٔ قرآن و قرائات از ماهیّت متمایز برخوردارند. تواتر حدیث ""أحرُف سبعه"" نیز نه صراحتاً و نه تلویحاً إشعاری بر تواتر قرائات ندارد، زیرا مراد از حروف هفتگانه، قرائات هفتگانه نمی باشد و منطبق دانستن این دو بر یک معنی بلا دلیل است.

یکی از وجوه اعجاز قرآن را اعجاز عددی و آماری دانسته اند. مدعیانِ اثبات اعجاز عددی معتقدند هر وجهی از وجوه اعجاز قرآن از قبیلِ کلامی، لغوی، ادبی، بیانی، هنری، علمی و جز آن ها می تواند نزد هر فردی بنا بر نوع نگرشش نقض شدنی باشد، لکن این اشکال شامل اعداد و ارقام نمی شود؛ زیرا عملیات عددی و آماری نزد همگان نتیجه یکسان دارد. 2×2 برای همه می شود 4 و نتایج فرمول ها، معادلات و عملیات چهارگانه اصلی در ریاضیات را تمامی افراد جهان می پذیرند. بنابراین، محققانی در اعجاز عددی قرآن به شیوه ای که می پندارند درست ترین راه است به بررسی آماری قرآن دست زدند. شاید شهیرترین شخص در عرصه این تلاش ها، رشّاد، خلیفه مصری باشد که با عرضه نظریهٔ اعجاز عدد 19 در قرآن نظر بسیاری را به سوی خود جلب کرد. محققانی دیگر نیز در ابعادی مشابه در پی اثبات اعجاز قرآن از راه عدد بوده اند. نگارندگان در این نوشتار ضمن معرفی تلاش ها و فرضیه های این پژوهشگران تنها ازنظرِ اعتقاد به اعدادی معیّن به عنوان رمز یا عدد کلیدی قرآن، نتایج آن ها را بر پایه علوم قرآنی و به ویژه قرائات به چالش کشیده اند؛ چراکه آنان در راه اثبات اعجاز عددی، بسیاری از واقعیت ها ازجمله اختلاف قرائات قرآنی را نادیده انگاشته اند.

بخش عمده ای از اختلاف قرائات قرآن، که غالباً ذیل اصول قرائات تعریف می شوند، صرفاً جنبه آوایی دارند. با این حال، گاه ادای واژه ای به گونه ای است که با کلمه ای متفاوت از نظر دستوری همسان می شود. در این موارد، اختلاف قرائات از پدیده ای صرفاً آوایی فراتر رفته، در تحلیل دستوری و به تبع آن برداشت تفسیری از آیات انعکاس می یابد. در این مقاله، کلمه لاهب در مریم/ 19 به عنوان نمونه بررسی می شود که در خوانش آن اختلاف آوایی، دستوری و تفسیری درهم تنیده است. در خوانش این واژه با همزه (سازگار با نگارش به صورت لاهب) فعل به صیغه متکلم وحده است، حال آنکه خوانش آن با یاء (سازگار با نگارش به صورت لیهب) با فعل به صیغه مفرد مذکر غائب همسان می شود. مسئله پژوهش این است که اختلاف خوانش در این کلمه برآمده از اختلاف آوایی همزه بوده که به تفاوت در صیغه فعل از متکلم  به غائب تعبیر شده و نهایتاً به تفسیری متفاوت از آیه انجامیده، یا اینکه مفسران متقدم برای حل معضلی تفسیری به خوانشی از آیه تمسک جسته اند که ازقضا با مسئله اختلاف آوایی همزه هم پوشانی یافته است. پژوهش نشان می دهد که دو قرائت مختلف در این آیه با هم تلفیق شده اند: یکی فعل متکلم وحده با ابدال همزه به یاء، چنان که به روایت ورش از نافع مدنی نقل شده، و دیگری فعل مفرد مذکر غائب، که به ابوعمرو بصری منسوب است.