معرفی کتاب علم المناظر در هندوستانِ اسلامیِ قرن هفدهم میلادی: رساله ابن صالح در باره آینه های سوزان سهموی (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
پروفسور رشدی راشد، استاد بازنشسته دانشگاه پاریس، از پژوهشگران بنام در حوزه تاریخ ریاضیات در دوره اسلامی و از محققانی است که دهه ها است آثار متعددی در باره تاریخ ریاضی، نجوم و فیزیک منتشر کرده است، از مقالات پژوهشی تا تصحیح و ترجمه آثار علمی عربی به فرانسوی. بیشتر آثار او درباره ابن هیثم، ابن سهل، ثابت بن قره و دیگر ریاضی دانان سده های نخست دوران اسلامی است. او اخیراً متوجه آثار ریاضی دانان اواخر دوران اسلامی نیز شده و به آثار ایشان نیز می پردازد. یکی از جنبه های مهم پرداختن به این ریاضی دانان مربوط به روایت کلانی است که در باره تاریخ علوم در جهان اسلام مطرح است. در دهه های اخیر، با وجود انتشار آثار پژوهشی مختلف در باره دانشمندان سده های هفتم هجری به بعد در دوران اسلامی، چون نصیرالدین طوسی، قطب الدین شیرازی، غیاث الدین کاشانی، شمس الدین خفری و دیگران، همچنان روایت رایجِ «افول علم» در دوران اسلامی بر سر زبان ها است. این روایت هم از نظر شواهد تاریخی و هم از منظر عواملی که برای آن برمی شمارند، نادرست و ساده انگارانه است. واقعیت این است که پژوهشگران تاریخ علوم، دهه ها است به اهمیت آثار علمی دانشمندان قرون هفتم تا سیزدهم هجری پی برده اند و به تحقیق و شناسایی و معرفی آرا و آثار ایشان مشغولند. تمدن اسلامی از حدود قرن نهم و دهم هجری، به سه حوزه سلطنت بزرگ تقسیم شد: عثمانی، صفوی و گورکانی. از ریاضی دانان مهم دوران صفوی می توان از محمدباقر یزدی نام برد و از دوران عثمانی، میرم چلبی و از دوران گورکانیِ هند باید عبدالرحیم بن صالح را در نظر داشت. راشد در کتاب اخیر خود با عنوان علم مناظر در هند اسلامی قرن هفدهم [ میلادی ]، به تصحیح، شرح و ترجمه رساله ای در باره آینه های سوزان سهموی از ابن صالح پرداخته است.Book Review: Roshdi Rashed (2025). L’optique dans l’Inde islamique au XVIIe siècle: Ibn Ṣāliḥ, Sur les miroirs ardents paraboliques
Professor Roshdi Rashed, emeritus professor at the University of Paris, is a distinguished scholar in the history of mathematics during the Islamic period. For decades, he has produced a vast body of work—ranging from research articles to critical editions and French translations of Arabic scientific texts—on the history of mathematics, astronomy, and physics. Much of his scholarship has focused on early Islamic figures such as Ibn al-Haytham, Ibn Sahl, and Thabit ibn Qurra, among others. In recent years, however, Rashed has expanded his scope to include mathematicians of the later Islamic period. This shift is significant, especially in light of the dominant—but flawed—narrative of scientific decline in the Islamic world after the seventh century AH. Despite the growing body of research on later scholars such as Naṣīr al-Dīn al-Ṭūsī, Quṭb al-Dīn al-Shīrāzī, Ghīyāth al-Dīn al-Kāshānī, and Shams al-Dīn al-Khafrī, the notion of decline remains widespread. Yet this narrative is both historically inaccurate and reductive, failing to account for the richness and continuity of scientific inquiry during this time. Historians of science have long recognized the intellectual vitality of the period spanning the seventh to the thirteenth centuries AH. During this era, Islamic civilization was shaped by three major dynasties: the Ottoman, Safavid, and Mughal. Each produced notable mathematicians, including Muḥammad Bāqir Yazdī in Safavid Iran, Mirim Çelebi in the Ottoman Empire, and ʿAbd al-Raḥim ibn Ṣāliḥ in Mughal India. In his recent book, The Science of Landscapes in Seventeenth-Century AD Islamic India, Rashed offers a critical edition, commentary, and French translation of a treatise on burning mirrors and parabolic geometry by Ibn Ṣāliḥ. This work exemplifies the sophistication of scientific thought in the later Islamic period and contributes to a more nuanced understanding of its intellectual legacy.
تبلیغات
