مروری بر کاربرد فناوری پلاسما در حفاظت آثار فرهنگی و تاریخی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

امروزه با گذشت زمان و افزایش آگاهی از تأثیرات مخرب ناشی از استفاده مواد شیمیایی و سمی برای آثار مورد درمان، محیط و کاربران، جایگزینی یا حداقل استفاده از این مواد مخرب در درمان و حفاظت آثار، یک اولویت محسوب می شود. لذا در سراسر جهان محققین درصدد توسعه و استفاده از روش های بی خطر و استاندارد در این حوزه هستند. یکی از این روش ها، استفاده از فناوری پلاسما است. پلاسما حالتی از ماده با ماهیت محیط یونیزه، شامل مجموعه ای از یون های مثبت، الکترون ها و اتم های خنثی با غلظت معین است. پلاسمای سرد به دلیل ویژگی هایی از قبیل دمای پایین و انرژی بالا، علاوه بر طیف گسترده ای از برنامه های کاربردی در حوزه های مختلف، از سال 1979 م. موردتوجه متخصصین حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی نیز قرار گرفته و در طول سال های گذشته، در درمان های ضدعفونی و به ویژه پاکسازی آثار، به عنوان یک گزینه ی غیر سمی و غیر تهاجمی در حوزه ی میراث فرهنگی موردبررسی قرار گرفته است. بر اساس مطالعات انجام شده، پاکسازی پلاسما یک روش بدون تماس و قابل کنترل است که روند پاکسازی، تنها به لایه های اولیه سطح محدود می شود. به همین دلیل این روش می تواند مانع از ایجاد تأثیرات نامطلوب ناشی از انتشار و یا حبس حلال های شیمیایی و محصولات مضر جانبی آن ها در منافذ و ساختار متخلخل بستر شود که اغلب در روش های پاکسازی رایج وجود دارد. پس از سال ها استفاده از روش های مختلفی مثل روش های مکانیکی، انواع حلال ها و لیزر در پاکسازی سطوح معماری، در سال های اخیر پلاسمای اتمسفری برای چنین کاربردی مورد آزمایش قرار گرفته است. نتایج نشان داد که این روش می تواند جایگزین مناسبی باشد برای روش های مکانیکی (سایش) که نمی توانند چرکینه های داخل منافذ را بردارند و اغلب باعث آسیب و از بین رفتن سطح اصلی می شوند و یا برای روش های شیمیایی (استفاده از حلال ها) که می توانند چرکینه ها و یا پوشش های کهنه و قدیمی را از طریق منافذ، حفره ها و ترک ها به لایه های عمیق تر منتقل کنند. لذا در این مقاله ضمن معرفی و آشنایی با فناوری پلاسما به عنوان یک شیوه ی نوین و ایمن در امر حفاظت از آثار تاریخی، برخی از مطالعات موردی انجام شده در مراکز مختلف فرهنگی و نتایج به دست آمده از این مطالعات نیز ارائه می شود. مقاله ی مذکور می تواند آغازی بر استفاده این فناوری در حوزه حفاظت از میراث فرهنگی در کشور باشد.