دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟

نویسنده در این مقاله سعی دارد اعتبار امام حسین علیه‏السلام را که از قدیم الایام میان شیعیان و در تقویم تاریخی وفاداران به آن حضرت شناخته شده است را بیان کند. طبعا بر اساس اعتباری که اربعین میان شیعیان داشته است، از همان آغاز که تاریخش معلوم نیست، شیعیان به حرمت آن، زیارت اربعین می‏خوانده‏اند و اگر می‏توانسته‏اند مانند جابر بر مزار امام حسین علیه‏السلام گردآمده و آن امام را زیارت می‏کردند.
نویسنده در ادامه در ارتباط با اربعین چند نکته را بیان می‏کند. به نظر وی نخستین مسأله‏ای که در ارتباط با «اربعین» جلب توجه می‏کند، تعبیر اربعین در متون دینی است. اصولاً باید توجه داشت که در نگرش صحیح دینی، اعداد نقش خاصی به لحاظ عدد بودن، در القای معنا و منظوری خاص ندارند؛ در واقع بسیاری از اعداد که در نقل‏های دینی آمده می‏تواند بر اساس یک محاسبه الاهی باشد، اما این‏که این عدد در موارد دیگری هم کاربرد دارد و بدون یک مستند دینی می‏توان از آن در سایر موارد استفاده کرد، قابل قبول نیست. تنها چیزی که درباره برخی از این اعداد می‏شود گفت آن است که آن اعداد معین، نشانه کثرت است. نویسنده در پاسخ به این‏که منشأ اربعین چیست بیان می‏کند که، در منابع به این روز به دو اعتبار نگریسته شده است: نخست روزی که اسرای کربلا از شام به مدینه مراجعه کردند. دوم روزی که جابر بن عبداللّه‏ انصاری، صحابی پیامبر خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله‏وسلم از مدینه به کربلا وارد شد تا قنبر حضرت ابا عبداللّه‏ الحسین علیه‏السلام را زیارت کند. علامه میرزا حسین نوری از علمای برجسته شیعه، و صاحب کتاب «مستدرک الوسائل» در کتاب لولؤ و مرجان در آداب اهل منبر به نقد و
______________________________
1. گزارش دهنده: ز. مهدوی‏نژاد
______________________________
ارزیابی برخی از روضه‏ها و نقل‏هایی پرداخته که به مرور در جامعه شیعه رواج یافته و به نظر وی از اساس، نادرست بوده است. ظاهرا وی در دوره امیر نخستین کسی است که به نقد این روایت پرداخته و دلایل متعددی در نادرستی آن اقامه کرده است. ایشان این عبارت سیدبن طاووس در لهوف را نقل کرده است که اسرا در بازگشت از شام، از راهنمای خود خواستند تا آنها را به کربلا ببرد؛ و سپس به نقد آن پرداخته است. اما همین سیدبن طاووس در اقبال الاعمال با اشاره به این‏که شیخ طوس در مصباح می‏گوید اسرا روز اربعین از شام به سوی مدینه حرکت کردند و خبر نقل شده در غیرآن که بازگشت آنان را در اربعین به کربلا دانسته‏اند، در هر دو مورد تردید می‏کند.
اما درباره اعتبار اربعین به بازگشت اسرا به کربلا توجه به این نکته هم اهمیت دارد که شیخ مفید در کتاب مهم خود در باب زندگی امامان و در بحثی خاص به امام حسین علیه‏السلام از کتاب «ارشاد» در خبر بازگشت اسرا، اصلاً اشاره‏ای به این‏که اسرا به عراق بازگشتند ندارد. روشن است که حذف عمدی آن معنا ندارد؛ زیرا برای چنین حذف و تحریفی، دلیل وجود ندارد.
نویسنده در پایان بیان می‏دارد، مرحوم حاج شیخ عباس قمی هم، به تبع استاد خود نوری، داستان آمدن اسرای کربلا را در اربعین از شام به کربلا نادرست دانسته است. در دهه‏های اخیر مرحوم محمد ابراهیم آیتی هم در کتاب بررسی تاریخ عاشورا بازگشت اسرا را به کربلا انکار کرده است. همین طور آقای مطهری که متأثر از مرحوم آیتی است. اما این جماعت یک مخالف جدی دارند که شهید قاضی طباطبایی است.