روش آموزش قرآن دوره ابتدایی

یکی از درس‏های دوره کاردانی رشته آموزش ابتدایی در مراکز تربیت معلم روش تدریس قرآن است.با توجه به برنامه جدید آموزش قرآن دوره ابتدایی در سال‏های اخیر، تألیف کتاب جدیدی با توجه به رویکرد این برنامه ضروری به نظر می‏رسید.
کتاب«روش آموزش قرآن دوره ابتدایی»با کد 6011، توسط کارشناسان گروه قرآن«دفتر برنامه‏ریزی و تألیف کتب درسی»تألیف و در اسفندماه 1382 از چاپ خارج شد.
این کتاب علاوه بر استفاده در مراکز تربیت معلم، به عنوان منبع اصلی درس روش آموزش قرآن، در کلاس‏های آموزش ضمن خدمت سراسر کشور معرفی شده است.همچنین می‏تواند منبع مناسب و مفیدی برای انتخاب روش آموزش قرآن توسط سایر نهادها و مراکز آموزش دولتی و غیر دولتی باشد.
در این‏جا به برخی از رویکردهای جدید آموزش که در بخش کلیات این کتاب به تفصیل بیان شده‏اند، اشاره می‏کنیم:
1.جامعیت آموزش:آموزش قرآن به صورت جامع انجام شده است؛به نحوی که به مهارت صحیح‏خوانی و زیباخوانی، توانایی درک معنای عبارات و آیات ساده، آشنایی با پیام‏های اعتقادی و تربیتی و برخی از داستان‏های قرآنی و...توأمان توجه می‏شود.
روش آموزش قرآن دوره ابتدایی رضا نباتی
2.یادگیری مشارکتی و فعال:
فراگیر با مشارکت در فرایند یاددهی- یادگیری، نقش مؤثری در آموزش دارد و عموما جریان یادگیری بر دوش خود او پیش می‏رود.
3.رسم الخط آموزشی مناسب:
رسم الخطی که در نوشتن آیات و عبارات به کار رفته، به خط فارسی نزدیک است و بر مبنای رسم الاملای عربی(به جای رسم المصحف رایج) است.
4.ارزشیابی فرایند محور:
این کار بر اساس آزمون‏های مستمر و با توجه به فرایند و جریان یادگیری و با تأکید بر حیطه‏های مهارتی و عاطفی صورت می‏گیرد.
این کتاب شامل سه بخش است: الف)کلیات، ب)روش تدریس، ج)ارزشیابی پیشرفت تحصیلی.
بخش اول:کلیات
شامل پیشینه آموزش قرآن در دوره ابتدایی و همچنین تبیین رویکرد، اصول و هدف‏های برنامه جدید درسی قرآن است و به تعریف، اهمیت و جایگاه اجزای آموزش قرآن در برنامه جدید و رسانه‏های آموزشی و کمک آموزشی می‏پردازد.
از نکات قابل توجه در فصل مربوط به رسانه‏ها، می‏توان از نوار آموزشی، لوحه‏ها، قرآن کامل، کتاب راهنمای معلم، فیلم ویدئویی آموزش معلمان و نرم‏افزار روش تدریس قرآن نام برد که از محاسن برنامه‏های جدید نسبت به قبل است.
بخش دوم:روش تدریس
با توجه به اصل جامعیت در آموزش قرآن، در برنامه جدید پنج عنوان در قالب پنج طرح ارائه شده‏اند.
الف)روخوانی و روانخوانی:
روخوانی یا شمرده خوانی قرآن و روانخوانی یا خواندن به صورت معمولی، مقدمه و آغاز آموزش قرآن است و چرایی و ضرورت آن به صورت مفصل در کتاب ارائه شده است.
همچنین به دلایل آموزش قرآن از کلاس اول دبستان نیز اشاره شده است.از آن جمله، تأکید بر حیطه‏های مهارتی نسبت به شناختی و دانش افزایی، آموزش داده شده است.در نتیجه، به تعریف‏های تئوری پرداخته نشده، بلکه به شکل کاربردی و ضمن درس بیان شده است.
ب)قرائت:
قرائت یا خواندن قرآن به صورت زیبا و با صوت خوش، از هدف‏های کتاب دوره ابتدایی است که علاوه بر روخوانی و روانخوانی، تلفظ حروف خاص عربی، حرکات کوتاه و کشیده، احکام تجویدی، وقف و ابتدا وصوت و لحن را شامل می‏شود.
نکته قابل توجه آن‏که در شیوه جدید، آموزش به روش قاعده‏گویی انجام نمی‏شود، بلکه دانش‏آموز به طور غیر مستقیم و با الگوگیری از «نوار آموزشی»، به طور نسبی این مهارت‏ها را کسب می‏کند.اهمیت و ضرورت پرداختن به این امر، در کتاب به صورت مشروح بیان شده است.
ج)پیام قرآنی:منظور آیه یا عبارت قرآنی کوتاه و زیبایی است که پیامی بلند و ارزشمند درباره موضوعات اعتقادی، اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و...دارد.
قالبی شعارگونه دارد و ضمن آن‏که موجز و پر معنا است، درک آن برای کودکان نیز آسان است و آن‏ها می‏توانند مثال‏ها و نمونه‏هایی عملی برای آن ذکر کنند.همچنین مهارت تدبر در مفاهیم قرآنی را نیز کسب می‏کنند.
د)درک معنای ترکیب‏ها و عبارات ساده قرآنی:از ویژگی‏های مهم جامعیت آموزش قرآن، دستیابی دانش‏آموزان به توانایی درک معنای آیات و عبارات ساده قرآن است. شروع این کار از دوره ابتدایی، مقدمه‏ای است برای پرداختن عمده به آن در دوره راهنمایی.این عبارات و کلمات، میان زبان فارسی و قرآن در فرهنگ شفاهی و عمومی مشترک هستند و بیش از 500 کلمه را شامل می‏شوند که عینا با معنای یکسان و یا بسیار نزدیک به هم، به کار رفته‏اند. دانش‏آموز در این بخش، مهارت نسبی ترجمه کردن را می‏آموزد.
ه)داستان‏های قرآنی:«قصه، ابزار عینی کردن مفاهیم قرآن است.» از شیوه‏های ارائه مفاهیم، می‏توان از روش جذاب داستان نام برد که علاوه بر تنوع در آموزش، باعث افزایش علاقه کودکان به قرآن و درس آن می‏شود.
از روش‏های تأثیرگذار در امر انتقال مفاهیم اعتقادی، تربیتی، اخلاقی و...می‏توان از همین روش استفاده کرد؛چرا که پیام‏های غیرمستقیم که سیر داستانی هم داشته باشند، از دیرباز و از همان دوران کودکی، در فرهنگ، جامعه و خانواده ما وجود داشته و دارند و چون متن آیات مربوط به داستان، در درس آمده است بنابراین کودکان با آیات و مفاهیم قرآن به روش داستانی آشنا می‏شوند.
بخش سوم:ارزشیابی پیشرفت تحصیلی
در برنامه جدید، بر ارزشیابی مستمر و فرایندمدار تأکید شده است؛ به نحوی که موجب تقویت حیطه‏های عاطفی و علاقه دانش‏آموز به قرآن و یادگیری آن شود و ضمن آگاه کردن او از توانایی‏های خود، مهارت روخوانی او را نیز تقویت کند.
نحوه ارزشیابی از موضوعات مختلف آموزش قرآن و سطح انتظار یادگیری در هریک از پایه‏های تحصیلی، به صورت مشروح در کتاب بیان شده و شیوه استخراج نمره نهایی از ارزشیابی‏های مستمر و پایانی نیز تبیین شده است.رویکرد جدید در ارزشیابی متوسطه، سطح توانایی عموم متوسط دانش‏آموزان است.
به منظور آگاهی معلمان قرآن از اصول حاکم بر آموزش قرآن دوره ابتدایی و هدف‏ها و سرفصل‏های هر یک از پایه‏های تحصیلی، متن مصوبه«شورای عالی آموزش و پرورش»به انضمام جدول‏ها، سرفصل‏ها و روش‏ها در پایان کتاب آمده است.
مطالعه این کتاب را به پژوهشگران و معلمان قرآن و کلیه علاقه‏مندان توصیه می‏کنیم.