درخت حوزه‌های تخصصی

کشور ایران از نظر موقعیت جغرافیایی در اقلیم نیمه خشک قرار دارد و متوسط میزان بارندگی سالانه آن کمتر از یک سوم حد متوسط سالانه کره زمین است. بنابراین، به کارگیری و توسعه فناوری های آب اندوز در کشور، یک ضرورت است. از سوی دیگر هشدارهای متخصصان در مورد مصرف بی رویه آب و پیش بینی بحران آب در آینده، سبب شده است که دولت توسعه فناوری آبیاری تحت فشار را به عنوان یکی از سیاست های مهم وزارت کشاورزی برگزیند.بسیاری از کشاورزان پس از اینکه فناوری را پذیرفتند و به دلایل مختلفی در به کارگیری آن با مشکلاتی روبه رو شدند، ممکن است آن را رها کنند و از ادامه به کارگیریش منصرف شوند. هدف این مطالعه بررسی و شناخت سازه هایی است که در کاربری و استفاده مناسب از فناوری آبیاری بارانی از سوی پذیرندگان آن، مشکلاتی را پدید آورده است. روش پژوهشی مورد استفاده در این مطالعه، از نوع پیمایش است. از میان شش شهرستان منتخب استان فارس، 42 روستا برگزیده شد و از این روستاها، 115 کشاورز پذیرنده فناوری آبیاری بارانی به صورت تصادفی به عنوان نمونه های این مطالعه برای مصاحبه و بررسی سیستمهای آبیاری، انتخاب شدند. یافته ها نشان می دهد که پذیرندگان و کاربران این فناوری، گروه ویژه و به نسبت همگنی از کشاورزانند که واحدهای زراعی به نسبت وسیع، تجربه کاری به نسبت طولانی و سطح تحصیلات بالایی نسبت به عموم کشاورزان دارند و همچنین در زمره کشاورزان برجسته، پیشرو و عمده منطقه خودشان قرار می گیرند. متغیرهای میزان افزایش عملکرد محصول، که به طور عموم برخاسته از افزایش سطح زیرکشت فاریاب بوده است، و افزایش سود و اقتصادی و پیشینه به کارگیری سیستمهای آبیاری، مهم ترین سازه های موثر بر رضامندی و یا نارضایی کاربران این فناوری بوده است. همچنین یافته های این واقعیت را نشان می دهد که بسیاری از مشکلاتی که هم اکنون کاربران فناوری یاد شده با آن روبه رو هستند، راهبردهای اتخاذ شده در روند اجرای سیاست توسعه این فناوری است. در این روند به نکاتی همچون آموزش و توجیه کشاورزان در نصب و کاربرد اینگونه سیستمها بی توجهی شده است. همچنین بر کیفیت تجهیزات ساخته شده و حدود مسوولیتها و وظایف شرکت های فروشنده و نصب کننده تجهیزات سیستمهای آبیاری بارانی نیز نظارت موثری انجام نگرفته است. در پایان این مقاله، در راستای برطرف کردن مشکلات و موانع تشخیص داده شده در این پژوهش، پیشنهادهای اجرایی ارایه شده است.

تولیدات کشاورزی ذاتا ریسک آمیز است. وقتی کشاورزان ریسک گریز باشند، که معمولا این گونه هستند، نهاده های کنترل پذیر را به گونه ای که اثرات ریسک را کاهش دهد، تخصیص می دهند، بنابراین منظور کردن ریسک در مدلهای تحلیل رفتار کشاورزان حائز اهمیت است در این مطالعه با استفاده از روش برتری تصادفی و برتری تصادفی با توجه به یک فرم تابع، راهبرد ریسک- کارای آبیاری برای گندمکاران منطقه کوار تعیین شد. نتایج نشان داد که چهار راهبرد کم آبیاری براساس معیار برتری تصادفی درجه 1 و یک راهبرد کم آبیاری براساس معیار برتری تصادفی درجه 2، بر راهبرد تمام آبیاری برتری دارد.

شهرستان ارسنجان در شمال غربی استان فارس واقع شده و از لحاظ کشاورزی و دامداری و جنگل غنی است مشکل عمده این شهرستان کمبود آب است. به طوری که آب موجود برای کمتر از نیمی از اراضی کشاورزی کفایت می کند. از طرف دیگر وزارت نیرو و در حال احداث یک سد روی رودخانه سیوند واقع در شمال غرب ارسنجان با هدف انتقال سالانه 60 میلیون مترمکعب از آب رودخانه مذکور به شهرستان ارسنجان است. اما انتقال آب از دو مسیر با حفر کانال امکان پذیر است. 1- سد سیوند – جنگل ارسنجان – شهر ارسنجان – اراضی کشاورزی اطراف شهر و دهستان علی آباد ملک (یا مسیر 1). 2- سد انحرافی هشتیجان – دشت سیدان و فاروق – اراضی کشاورزی دهستان های خبریز و شوراب (مسیر 2). انتقال آب از مسیر 1 به علت وجود یک گردنه (گردنه کمین) نیاز به حفاری بیشتر دارد، لذا هزینه بیشتری نسبت به مسیر 2 دارد. اما اراضی ناحیه 1 کم آب تر از خاک و آن ها مرغوب تر است. ولی اراضی ناحیه دو دارای خاک های نیمه شور بوده و مرغوب نیست. در این تحقیق تقاضا و عرضه کل آب برای دو ناحیه تخمین زده شده، و سپس میزان آب ورودی از سد مذکور به عرضه آب (به طور جداگانه) دو ناحیه اضافه شده، و سپس اضافه رفاه (افزایش در مازاد مصرف کننده و تولید کننده) جامعه اندازه گیری شده است.برای انجام این تحقیق مدل های مطلوبیت استون – گری، کلاین روبین و مدل بهینه سازی عملکرد موسسات کشاورزی استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که انتقال آب از مسیر 1 اقتصادی تر است

مطالعات انجام شده در زمینه کارآیی و بهره وری مصرف آب کشاورزی به طور عمده بر کارایی محلی (مقایس مزرعه یاپروژه) تمرکز داشته و پیوند بین کارآیی محلی، کارآیی حوضه و جهان نادیده گرفته شده است. علاوه بر این، مفهوم کلاسیک کارآیی آبیاری پتانسیل جریان برگشتی و بازیافت را نادیده می گیرد. بنابراین در وضعیت کمبود آب یافته های تحقیق هایی که محدود به بهینه سازی مصرف آب در سطح پروژه یا مزرعه می باشند جهت ارائه توصیه های سیاستی در سطح حوضه مناسب نم باشند. زیرا کاهش نفوذ عمقی آب آبیاری و رواناب ها در نتیجه بهبود روش های آبیاری در صورتی به افزایش کارآیی مصرف آب در حوضه های آبی منجر خواهد شد که امکان بازیافت و استفاده مجدد از آب های برگشتی آبیاری وجود نداشته باشد. بنابراین در ارزیابی عملکرد سیستم های آبیاری لازم است کل حوضه آبی به عنوان واحدهای اساسی مدیریت آب در نظر گرفته شود و تأثیر اقدام های انجام شده در بالا دست حوضه به منظور بهبود کارآیی و بهره وری آب بر پائین دست حوضه مورد توجه قرار گیرد. نظر به یکپارچگی و پیوستگی چرخه آب لازم است در بررسی مسئله کارآیی و کاربرد فناوری های پیشرفته آبیاری تمام چرخه آب و نه بخشی از آن مورد توجه قرارگیرد. در این مقاله تلاش گردیده که فراتر از کارآیی کلاسیک، موضوع کارآیی مصرف آب کشاورزی و کاربرد فناوری های آبیاری با در نظر گرفتن پیوند میان کارآیی محلی، حوضه و جهان از نقطه نظر اثرات زیست محیطی مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا، ابتدا، مفاهیم اساسی کارآیی مصرف آب کشاورزی با در نظر گرفتن پیوند میان سه نوع کارآیی مذکور تشریح می گردد. سپس امکان صرفه جویی آب از طریق کاربرد فن آوری های پیشرفته آبیاری مورد بررسی قرار می گیرد وضمن مطرح نمودن محدودیت ئیدولوژی و سایر محدودیت ها نشان داده شده است که کاربرد فن آوری های به اصطلاح آب اندوز"" می تواند به گسستگی چرخه آب و کاهش حقابه های زیست محیطی منجر شود. در پایان ضمن ارائه شواهدی از ایران و جهان برخی از محدودیت ها و ملاحضه های مربوط به بهبود کارآیی و کاربرد فن آوری های پیشرفته آبیاری ارائه گردیده است.

در پی استفاده گسترده از نهاده های شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی منابع و ذخایر طبیعی کشور در معرض تخریب قرار گرفته است. متخصصان بهکارگیری روش های کشاورزی پایدار را برای حفظ تعادل طبیعی توصیه میکنند. برای تحقق این امر, ضرورت دارد که این روش ها از سوی بهره برداران منابع طبیعی مورد پذیرش قرار گیرد. هدف اساسی این تحقیق بررسی وضعیت رفتار پذیرش روش های کشاورزی پایدار توسط مددکاران ترویجی استان قزوین بوده است. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شد که از نوع توصیفی- همبستگی میباشد. جامعه آماری این تحقیق گندمکاران استان قزوین بوده که در نقش مددکاران ترویجی استان ایفای نقش میکردند و تعداد آنها 365 نفر بود که از بین این مددکاران تعداد 185 نفر به روش نمونه گیری کاملاً تصادفی ساده به عنوان نمونه های این تحقیق انتخاب گردیدند. روایی محتوایی پرسشنامه توسط متخصصان کشاورزی پایدار و ترویج کشاورزی مورد تأئید قرار گرفت. آزمون پیش آهنگی در خارج از محدوده جغرافیایی تحقیق با جامعه آماری مشابه انجام شد و اعتبار پرسشنامه با ضریت آلفای کرونباخ محاسبه شد و میزان قابل قبولی (78/0) بدست آمد. متغیر وابسته این تحقیق رفتار پذیرش روش های کشاورزی پایدار بود که نمرات حاصل از سنجش دانش (شامل آگاهی و دانش فنی) و نگرش (شامل علاقمندی، رغبت و پذیرش) برآورد شد. نتایج حاصل نشان میدهد بین پذیرش و سن, تعداد قطعات, سابقه و میزان عملکرد گندم آبی رابطه معنیدار منفی و بین میزان سواد و سطح کل اراضی رابطه معنیدار مثبت به دست آمد. نتایج آزمون رگرسیون چندمتغیره نشان داد که متغیرهای میزان سواد و سطح اراضی دیم 9/67 درصد تغییرات رفتار پذیرش روش های کشاورزی پایدار در مخاطبان را تبیین می کنند.

مطالعه حاضر با هدف بررسی نگرش کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نسبت به مفاهیم کشاورزی پایدار و عوامل موثر بر آن انجام گرفت. پژوهش از نوع توصیفی- همبستگی بود. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کارشناسان ستادی (200 نفر) سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی بود. نمونه ای شامل 77 پاسخگو به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شد. ابزار جمع آوری داده ها پرسش نامه ای بود که روایی محتوای آن با نظر اساتید تایید گردید و برای تعیین پایایی آن با انجام یک آزمون مقدماتی، ضریب آلفای کرونباخ 72/0 بدست آمد. نتایج نشان داد که نگرش کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نسبت به مفاهیم کشاورزی پایدار در سطح متوسطی قرار دارد. بر اساس نتایج مدل رگرسیونی، عوامل نوع مدرک تحصیلی، سابقه کشاورزی در مزرعه، سابقهکاری، مطالعه نشریات علمی و ترویجی کشاورزی، تعداد منابع اطلاعاتی و درآمد افراد اثر معنیداری روی نگرش داشته و حدود 53 درصد از تغییرات نگرش کارشناسان به مفاهیم کشاورزی پایدار را تبیین میکنند.

استفاده بهینه از آب برای توسعه کشاورزی دارای اهمیت زیادی است. هدف این تحقیق ارزیابی اقتصادی خصوصی (تعیین سودآوری برای باغداران منفرد)تبدیل روش آبیاری غرقابی به آبیاری قطره ای در باغ های سیب در شهرستان ارومیه می باشد. گرد آوری داده های لازم از با انجام مصاحبه و تکمیل پرسشنامه صورت گرفت. با استفاده از روشهای ارزیابی اقتصادی سرمایه گذاری و استفاده از نرم افزار Excelتعداد 5 باغ با توجه به سنینمتفاوت 15، 17، 20، 22 و 23 ساله در حالت تبدیل روش آبیاری و بدون تبدیل روش آبیاری مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که ارزش حال خالص و نسبت سود به هزینه در هر 5 باغ درحالت آبیاری قطره ای بیشتر از آبیاری غرقابی بود. نتایج تحلیل حساسیت نشان داد در هر 5 باغ کاهش 10 درصد درآمد در وجه مقایسه با افزایش 10 درصد هزینه ها، شاخصهای NPV، BCR و IRRرا کاهش بیشتری داده اما NPVمنفی نشد؛ و با افزایش نرخ بهره تا 30 درصد نیز ارزش حال خالص در هر 5 طرح مثبت ماند، اما در وجه مقایسه با دو حالت پیشین کاهش بیشتری داشت. به طور کلی می توان گفت نتایج این بررسی نشان می دهد که استفاده از روش آبیاری قطره ای در صورتی سودآورتر خواهد بود که در سن کمتری مورد استفاده قرار گیرد؛ و اگر از آغاز احداث باغ روش آبیاری به صورت قطره ای باشد سودآورترین خواهد بود.

اصلاح نظام قیمت گذاری مبتنی بر ارزش اقتصادی آب در بخش کشاورزی، یکی از کارآمدترین ابزارهای مدیریت تقاضا است که به تنظیم الگوی مصرف آب در این بخش می انجامد. با اصلاح تعرفه های آب در بخش کشاورزی، می توان امیدوار بود که مقدار تقاضای آب کاهش یافته و زمینه صرفه جویی و ذخیره سازی آن فراهم گردد. مطالعه حاضر در این راستا، به منظور تعیین ارزش اقتصادی آب کشاورزی، از روش تابع تولید در محصول گندم و در شهرستان مشهد استفاده نمود. در این روش به منظور برآورد ضرایب توابع تولید، دو مدل کلاسیک و آنتروپی حداکثر تعمیم یافته مورد استفاده قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که روش آنتروپی قادر به برآورد دقیق ضرایب توابع نبوده و نمی توان از نتایج آن در محاسبه ارزش اقتصادی آب استفاده نمود. در حالیکه در روش کلاسیک، تابع ترانسلوگ از بین اشکال مختلف توابع، به عنوان بهترین فرم تابع در تولید محصول گندم، انتخاب و ارزش اقتصادی آب معادل 1870 ریال محاسبه شد.

با توجه به نیاز روزافزون جوامع بشری به تولیدات کشاورزی، افزایش کارایی مصرف آب آبیاری علاوه بر افزایش تولید به ازای هر واحد آب مصرفی باعث استفاده پایدار از منابع محدود آب می شود. در پژوهش حاضر، با استفاده از مدل های CCR و BCC کارایی نسبی واحد های تصمیم گیرنده حوضه آبریز قره قوم(استان خراسان رضوی) تعیین شد. با استفاده از مدل BCC با محدودیت های وزنی، کارایی مصرف آب آبیاری براساس قضاوت های ارزشی واحدهای تصمیم گیرنده بررسی شد. نتایج نشان داد کارایی واحدها در مدلCCR و BCC درحالت بدون محدودیت وزنی به طور قابل توجهی پایین می باشد. براساس نتایج مدل BCC با محدودیت های وزنی، اکثر واحدهای تصمیم گیرنده کارا بودند. مقادیر هدف نهاده ها و محصول برای واحدهای ناکارا تعیین شد. با توجه به یافته ها، یک سیاست قیمتی مناسب برای نهاده آب و دوره های آموزشی و ترویجی در بهبود کارایی واحدهای مورد مطالعه می تواند موثر می باشد.