با امام باقر(ع) در سایه قرآن

بدون شک سخنان معصومان و ائمه اطهارعلیهم السلام هماره روشنگرمعناى آیات نورانى قرآن کریم بوده است. در این سلسله مقالات‏برآنیم با مشعل فروزان بیانات حضرت امام باقرالعلوم(ع) آسمان‏معرفت را بشکافیم و چندگام به حقیقت نزدیک شویم.
زنگار دلها
قرآن درباره مجرمان و گناهکاران جسور که به بهانه‏هاى واهى ازاجابت دعوت الهى سرباز مى‏زنند، مى‏فرماید:
(کلا بل ران على قلوبهم ما کانوا یکسبون) چنین نیست که آنهاگمان مى‏کنند، بلکه کارهایشان همچون زنگارى بر دلهایشان نشسته‏است. (و از درک حقیقت محروم گشته‏اند. ) امام باقر(ع) در باره‏این آیه مى‏فرماید:
هیچ بنده مومنى نیست مگر آنکه در قلبش یک نقطه سفید (ونورانى) وجود دارد، پس آنگاه که از وى گناهى سرزند، در میان‏آن نقطه سفید، نقطه سیاهى ایجاد مى‏گردد. پس اگر توبه کند، آن‏سیاهى رخت‏بر مى‏بندد; و اگر در گناهان غوطه‏ور گردد، بر سیاهى‏افزوده مى‏شود تا آنکه تمام سفیدى را مى‏پوشاند. وقتى سفیدى‏پوشانده شد، دارنده چنین دلى دیگر هرگز روى سعادت را نخواهددید و این است معناى سخن خداوند که مى‏فرماید: (کلا بل ران على‏قلوبهم ما کانوا یکسبون)
فروش دین به دنیا
در مورد متعددى از قرآن به آیاتى برمى‏خوریم که یهود را به‏پیروى از قرآن فرا مى‏خواند، در یکى از این آیات مى‏خوانیم:
«به آنچه نازل کرده‏ام (قرآن) ایمان آورید که تایید و تصدیق‏کننده کتابى است که شما با آن سروکار دارید (توارت) و نخستین‏کافر به آن نباشید و آیات مرا به بهاى ناچیزى نفروشید و تنهادر برابر من تقوا پیشه سازید.» امام باقر(ع) در مورد شان‏نزول آیه فوق مى‏فرماید: براى حیى‏بن اخطب و کعب بن اشرف وگروهى دیگر از عالمان یهود، هر ساله مجلس میهمانى بسیار مجللى‏از طرف یهودیان ترتیب داده مى‏شد. این افراد راضى بنودند، باتصدیق و تایید قرآن، آن منافع را از دست‏بدهند. به همین جهت‏تورات را تحریف کرده، آیاتى از آن را، که در زمینه اوصاف‏پیامبر اسلام (ص) بود، به بهاى ناچیز (مجالس و یا پولهایى که‏به جیب آنها سرازیر مى‏شد.) فروختند.
درس عبرت از انسانهاى مسخ شده
همان طور که مى‏دانیم روحیه سرکشى و نافرمانى از دستوراهاى‏الهى و علاقه شدید به مال دنیا از ویژگیهاى یهود بوده، آیاتى‏از قرآن بدانها اشاره کرده است، ماهیگیرى در شنبه یکى ازمظاهر این علاقه است: خداوند به یهود فرمان داده بود روز«شنبه‏» را تعطیل کنند; اما گروهى از آنها که کنار دریامى‏زیستند و مشمول حکم الهى بودند، دلشان نمى‏آمد آن روز ازماهیهاى فراوان و چشمگیر بگذرند. اتفاقا روزهاى شنبه ماهیهاى‏بیشترى مى‏آمد. آنها با ترفند و حیله‏گرى روز شنبه نیز ماهیگیرى‏مى‏کردند تا آن‏که عذاب خدا آنها را فرا گرفت. در همین زمینه درقرآن چنین مى‏خوانیم: قطعا حال کسانى (یهودیانى) که در روزشنبه نافرمانى کردند، دانستید. (و نیز به عذاب ما آگاه شدیدکه) به آنها گفتیم: همچون بوزینگان طرد شده در آیید و آنهاچنین شدند.
در آیه بعد از آن مى‏فرماید: ما این جریان را مجازات و درس‏عبرتى براى پیش روى آن واقعه (مابین یدیها) و پشت آن(ماخلفها) قرار دادیم.
امام باقر(ع) در توضیح مابین یدیها و ماخلفها مى‏فرماید:
(مقصود از «مابین یدیها»، نسل آن زمان و مراد از«ماخلفها» ما مسلمانان هستیم. یعنى این درس عبرت مخصوص‏بنى‏اسرائیل نبود و همه انسانها را شامل مى‏شود.» در مرحله عمل‏روشن مى‏شود هر فرد چه کاره است و تنها ادعاى ایمان کافى نیست.
آیا مى‏توان باور کرد: کسى ایمان به خدا داشته باشد اما بادشمنان خدا دست دوستى دهد و آنها را محرم اسرار خویش سازد؟ درقرآن مى‏خوانیم: آیا گمان کرده‏اید به خود واگذار مى‏شوید وخداوند کسانى را که جهاد کرده و غیر از خدا و فرستاده او ومومنان محرم اسرارى نگرفته‏اند، معلوم نمى‏دارد؟ و خداوندبدانچه انجام مى‏دهید آگاه است. امام باقر(ع) در باره آیه فوق‏فرمود:
جز خدا محرم اسرارى نگیرید که در این صورت مومن نخواهید بود.
همانا هر سبب و نسب (قرابت) و محرم اسرار گرفتن و بدعت وشبهه‏اى بریده خواهد شد مگر آن چیزى که قرآن آن را اثبات کرده‏است. (تقوا)
گمان مى‏نمایید آیا شما بگردید بى‏آزمایش رها؟ نکرده خدا تا به امروز فاش مقام شما را به سعى و تلاش کدامینتان هست مومن درست که از غیر یزدان خود دست‏شست نگیرد دگر دوست غیر از خدا بجز مومنان و بجز مصطفى به هرکارتان هست‏یزدان خبیر بود آگه از رازهاى ضمیر نور نبوت و ولایت
در قرآن مى‏خوانیم: او خدایى است که خورشید را مایه روشنایى وماه را نوربخش قرار داد; هوالذى جعل الشمس ضیاء والقمر نورا.
امام باقر(ع) در باره آیه فوق چنین مى‏فرماید:
خداوند زمین را به نور محمد(ص) روشن ساخت، همان‏گونه که با نورخورشید آن را روشن گرداند. به همین جهت، محمد(ص) را به خورشیدو وصى‏اش على(ع) را به ماه تشبیه کرده است.
رهبرى، خار چشم دشمن
حمله به رهبرى امت اسلامى یکى از ترفندها و نقشه‏هاى اصلى‏دشمنان دین است که از همان صدر اسلام در صدر توطئه‏هاى آنهاقرار داشته است. در همین زمینه در قرآن مى‏خوانیم:
«منافقان از آن بیم دارند که آیه‏اى علیه آنها نازل شود و به‏آنها از اسرار درونشان خبر دهد.» (اى پیامبر به آنها) بگو:
استهزا و تمسخر کنید، خداوند آنچه را از آن بیم دارید آشکارمى‏سازد.
و اگز از آنها بپرسى، (در توجیه کارشان) مى‏گویند: ما شوخى‏مى‏کردیم و بازى. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره‏مى‏کنید؟
بگو: عذرخواهى دیگر سودى ندارید. شما پس از ایمان آوردن کافرشدید، اگر گروهى از شما را (به خاطر توبه) ببخشیم، گروه دیگرى‏را عذاب خواهیم کرد، زیرا آنها مجرمند.
امام باقر(ع) در شان نزول آیات فوق مى‏فرماید:
گروهى از منافقان در جلسه‏اى سرى براى کشتن پیامبر اسلام(ص)
نقشه کشیدند که پس از برگشتن از جنگ تبوک در یکى از گردنه‏هابه‏صورت ناشناس کمین کنند; شتر حضرت را رم دهند و حضرت را به قتل‏رسانند. خداوند پیامبرش را از این نقشه مطلع ساخت و حضرت نیزدستور داد گروهى از مسلمانان مراقب باشند تا آنها را متفرق‏کنند. هنگامى که پیامبر(ص) به محل مورد نظر (گردنه) رسید،عمار مهار شتر حضرت را در دست داشت و حذیفه از پشت‏سر، آن رامى‏راند. در این هنگام، منافقان با صورتهاى پوشیده هجوم‏آوردند. پیامبر(ص) به حذیفه فرمود: به صورت مرکبهاى آنها بزن‏تا دور شوند و حذیفه نیز چنین کرد. هنگامى که پیامبر(ص) به‏سلامت از گردنه گذر کرد، به حذیفه فرمود:
آنها را شناختى؟ گفت: خیر، هیچ کس را نشناختم. سپس رسول‏خدا(ص) نام همه آنها را برشمرد. حذیفه گفت: اکنون که چنین است‏چرا گروهى را نمى‏فرستى آنها را به قتل رسانند؟
فرمود: «دوست ندارم عرب بگویند هنگامى که محمد بر یارانش‏پیروز شد به کشتن آنها پرداخت.»
پیشتازان عرصه جهاد را دریابید!
افرادى که درآمد زیاد نداشتند و به قول امام خمینى(ره) «ازپابرهنگان بودند» مخلص‏ترین یاران پیامبر اسلام(ص) شمرده‏مى‏شدند. آنها از دیار خود دل کنده، به خدا دل بسته بودند، درمیدانهاى کارزار از جان مایه مى‏گذاشتند و وقت نداشتند تادنبال منافع شخصى و سفرهاى تجارتى بروند و براى خود کاخ‏بسازند. لذا خداوند منان به مسلمانان دستور داده بود تا به‏این دسته از برادران خویش کمک مالى کنند. در همین زمینه درقرآن مى‏خوانیم:
(انفاق شما، مخصوصا باید) براى نیازمندانى باشد که در راه خدادر تنگناى (اقتصادى) قرار گرفته‏اند، نمى‏توانند مسافرت (تجارت)
کنند. و نا آگاهان آنها را، از شدت خویشتن‏دارى، بى‏نیازمى‏پندارند، اما آنها را از چهره‏هایشان مى‏شناسى و هرگز بااصرار از مردم چیزى نمى‏خواهند; و هرچیز خوبى را در راه خداانفاق کنید، خداوند از آن آگاه است.
امام باقر(ع) فرمود: این آیه در باره «اصحاب صفه‏» نازل شده‏است. کنار مسجد (پیامبر(ص‏» روى صفه‏اى (سکوى بزرگى) جاى‏داشتند... و خداوند به مردم دستور داد از کمک به این دسته ازبردران خود دریغ نورزند. آنها نیز چنین کردند.