على بن‏مهزیار اهوازى

«اى على خدا پاداش نیکو به تو دهد و در بهشت‏خود ساکن گرداند ...»
(فرازى از نامه امام جواد(ع) به على بن مهزیار اهوازى)
خوزستان عالم ‏پرور
خوزستان یکى از استان‏هاى کشور پهناور ماست که از دیرباز نقش بسزایى درگسترش و ترویج فرهنگ عمیق اسلامى داشته و در درون خود راویان و عالمان‏بزرگوار و گرانسنگ را پرورش داده است‏بزرگانى همچون:
حسن بن سعید اهوازى، حسین بن سعید اهوازى، على بن ابراهیم مهزیار اهوازى،محمد بن ابراهیم بن مهزیار اهوازى، علامه بزرگوار شیخ مرتضى انصارى، علامه حاج‏شیخ محمد تقى شوشترى و بسیارى دیگر از استوانه‏هاى علمى که هر کدام مانند چراغى‏راه را براى مشتاقان روشن مى‏ساختند و عاشقان هدایت را به سرچشمه زلال رستگارى‏رهنمون بودند.
در این میان شهر قدیمى اهواز که مرکز این استان است از ویژگى خاصى برخورداراست چنانچه ملاحظه شد جمعى از راویان ائمه اطهار(ع) در این شهر پرورش یافتند وکلمات حیاتبخش ائمه معصومین را از آنان مى‏آموختند و به گوش عاشقان اهل بیت‏مى‏رساندند و در مواقع لزوم سربازان علمى ائمه بودند و در مصاف با دشمنان اهل‏بیت‏با قلمشان قلب خصم را نشانه مى‏رفتند و مذهب تشیع را از هجوم نامحرمان مصون‏مى‏ساختند.
از جمله آن بزرگواران راوى والامقام على بن مهزیار اهوازى است که در میان مردم‏خوزستان شخصى شناخته شده و باارزش است در این نوشتار همت ما این است که مردم‏خوب کشورمان را با راوى دیگرى از خیل راویان نور آشنا سازیم و قدمى هر چندناچیز در راستاى احیاى نام و جایگاه آن بزرگان در میان اقشار مختلف مردم‏برداشته باشیم.
ستاره خوزستان
على بن مهزیار اهوازى از فقهاء و محدثان مشهور و بزرگ شیعه بودکه علاوه بر مقام علمى و فقهى از برجستگى‏هاى اخلاقى ارزنده‏اى نیز برخوردار بود.
او در میان خانواده‏اى مسیحى دیده به جهان گشود و رشد و نمو یافت ولى چند سالى‏بیش از بهار عمر او نگذشته بود که بالطف خداوند متعال پدر او به دین اسلام مشرف‏شد و او نیز اسلام را دین خود قرار داد. در این زمینه‏رجال شناس معروف نجاشى درکتاب خویش اینگونه نگاشته است:
على بن مهزیار اهوازى کنیه‏اش ابوالحسن بود و از مردم دورق محسوب مى‏شد و پدرش‏داراى دین مسیح بود و بعدها مسلمان شد و على نیز در همان دوران کودکى به دین‏اسلام مشرف شد و خداوند بالطف خویش او را بصیر در دین نمود.
وى از صحابى خاص حضرت رضا(ع) و حضرت امام جواد و امام هادى(ع) به شمار مى‏رفت‏و در نزد این امامان هدایت داراى منزلتى بس عظیم بود.
شرح حال این دانشمند بزرگ در منابع مهم رجالى بیان شده و همانگونه که مرحوم‏نجاشى بیان کردند کسى او را مورد سرزنش و نکوهش قرار نداده است. شیخ طوسى دررجال خویش على را از اصحاب حضرت رضا مى‏داند و مى‏فرماید:
«او دانشمندى مورد اعتماد و داراى اعتقادى راسخ و صحیح بود و از اصحاب امام‏جواد و امام هادى نیز به حساب مى‏آمد».
کشى از دیگر رجال شناسان معروف اینگونه از وى یاد مى‏کند:«على بن مهزیارمسیحى بود ولى خداوند متعال او را هدایت کرد. وى از مردم هند(هندیجان) بود که‏از روستاهاى فارس محسوب مى‏شد که بعدها در اهواز سکنى گزید».
معاصران فرهیخته
از جمله فقهائى که با على بن مهزیار هم عصر بودند حسین بن‏سعید اهوازى است او نیز افتخار شاگردى سه تن از ائمه بزرگوار شیعه (علیهم‏السلام) را داشت و در کتابهاى رجالى زمانى که از او سخن به میان آمده به نیکى‏از او یاد شده است.
حسین برادرى بنام حسن نیز داشت که او هم از علماى معاصر على بن مهزیار وداراى مقام والایى بود و در اغلب موارد نام این دو راوى اهل بیت در کنار هم ذکرمى‏شود.
ابن ندیم در فهرست‏خود از دانش و علم فراوان آن دو دانشمند یاد مى‏کند:«دانش‏این دو برادر در عصر خود از هر دانشمند دیگرى و سیعتر بود و در فقه از برجستگى‏خاص برخوردار بودند آنها با حضرت جواد(ع) مصاحبت داشتند و از وجود آن حضرت‏بهره مى‏جستند».
از دیگر بزرگان و دانشمندان عصر او فرزند برومند وى محمد بن على بن مهزیاراست که از اصحاب امام هادى(ع) شمرده مى‏شود وى بسیارى از افتخارات پدر را داراو از جایگاه علمى خاصى برخوردار بود.
از سید بن طاووس در کتاب «ربیع الشیعه‏» نقل شده که محمد بن على بن مهزیاراز سفیران و نمایندگان حضرت ولى عصر(عج) بوده است.
مقام محمود
على بن مهزیار از خواص حضرت جواد(ع) بود و دوستى نزدیکى با حضرت‏داشت و بسیارى از روایات را که على نقل مى‏کند از امام جواد(ع) است.
در موارد متعددى وى از جانب امام جواد(ع) مورد تمجید قرار گرفت و بارها حضرت دعاى خیر خویش را نصیب على ساخت.
کشى در کتاب خویش به تعدادى از نامه‏هائى که حضرت در جواب نامه‏هاى على، براى‏او مرقوم فرموده بود اشاره مى‏کند در نامه‏اى حضرت به آن محدث بزرگ اینگونه‏مرقوم مى‏دارد:
نامه‏ات به من رسید و از محتواى آن مطلع شدم مرا غرق شادى و سرور کردى خداوندتو را خوشحال گرداند...
روزى از روزها على بن مهزیار نامه‏اى خدمت‏حضرت جواد مرقوم مى‏دارد و از حضرت‏مى‏خواهد که او را دعا کند حضرت طى نامه‏اى اینگونه مرقوم مى‏فرماید:اما راجع به‏دعائى که از من خواسته بودى. تو نمى‏دانى که خداوند تو را در نزد من چگونه قرارداده که به خاطر محبتى که به تو دارم گاهى تو را به نامت مى‏خوانم. خداوند آنچه‏را به تو روزى کرده به بهترین شکل پایدار گرداند و با خشنودى من از تو، او هم‏از تو خشنود گردد و تو را به آرزویت نائل گرداند و با حمت‏خودش تو را درفردوس اعلى میهمان سازد. خداوند ترا حفظ کند و دوست‏بدارد.
اگر کسى بخواهد مقام و منزلت على را در نزد ائمه دریابد یکى از بهترین راه‏هاتوفیعات و نامه‏هائى است که آن بزرگان براى او مرقوم فرمودند در نامه‏اى دیگرحضرت جواد(ع) على بن مهزیار را اینگونه مورد لطف و عنایت قرار مى‏دهند.
اى على خداوند پاداش نیک به تو دهد و در بهشت‏خود ساکن گرداند و از ذلت وخوارى در دنیا و آخرت بر حذر دارد و تو را با ما محشور فرماید ... اگر بگویم‏من کسى را مانند تو ندیده‏ام امیدوارم که راست گفته باشم.
عالم عابد
على در کنار علوم فراوانش دریایى از عبودیت و پرستش خالق بودعبادتهاى او در نزد آشنایان و دوستان معروف بود با طلوع خورشید على به سجده‏مى‏رفت و سراز سجده بر نمى‏داشت تا اینکه براى هزار نفر از دوستان و برادران‏دینى خویش دعا کند، همان دعائى را که براى خود از خداوند مى‏خواست.
وقتى به پیشانى او نگاه مى‏کردى آثار سجود را بر پیشانى به خوبى مى‏یافتى وابهتش تو را به تواضع در مقابلش وا مى‏داشت و با نگاه به او انسان به یادخداوند مى‏افتاد.
آثار بابرکت
محدث گرانسنگ على بن مهزیار با عنایات خداوند علومى را که‏جایگاهشان سینه پهناور او بود بر روى کاغذ آورد و از خود آثارى گرانقدرى به‏جاى گذارد شیخ طوسى مى‏نویسد:«على بن مهزیار اهوازى عالمى جلیل القدر و کثیرالروایه بود و براى او سى و سه کتاب است‏».
مرحوم نجاشى کتابهاى او را در کتاب رجالى خویش بر شمرده است، «کتاب وضو»،«صلاه‏»، «زکات‏»، «صوم‏»، «حج‏»، «طلاق‏»، «حدود»، «دیات‏»، «عتق وتدبیر»، «تجارات و اجارات‏»، «مکاسب‏»، «تفسیر»، «فضائل‏»، «مثالب‏»،«دعا»، «تجمل و مروه‏»، «مزار»، «رد بر غلات‏»، «وصایا»، «مواریث‏»،«خمس‏»، «شهادات‏»، «فضائل مومنین‏»، «تقیه‏»، «صید»، «اشربه‏»، «نذورو ایمان‏» و «کفارات‏».
در محضر اساتید
على بن مهزیار توفیق درک بزرگانى از فقهاء و محدثین را داشت‏بزرگانى همچون:
محمد بن ابى عمیر، احمد بن اسحاق ابهرى، احمد بن محمد بن ابى نصر، حسن بن على‏بن فضال، حسن بن محبوب، حسین بن سعید اهوازى، حماد بن عیسى، صفوان بن یحیى،عبدالله بن یحیى، محمد بن اسماعیل بن بزیع، محمد بن حسن قمى، موسى بن قاسم،... آیت الله خوئى(ره) اساتید و کسانى که وى از آنان روایت نقل کرده را بیش ازپنجاه نفر ذکر کرده‏اند.
پرورش یافتگان
على بن مهزیار اهوازى همانگونه که خود از محضر اساتید بهره‏مى‏جست و وجود تشنه خود را سیراب مى‏ساخت در گرد خویش عاشقانى را نیز پرورش‏مى‏داد. آیت‏الله خوئى در کتاب رجالى خویش به بیش از بیست نفر از آنان اشاره‏کرده است. اینک به زندگانى تنى چند از آنان اشاره کنیم.
1- احمد بن محمد بن خالد برقى
این محدث نامى از فقهاى نیمه دوم سده سوم است‏که به احمد بن ابى عبدالله برقى نیز مشهور است. کنیه او ابوجعفر است و ازاهالى کوفه بود که پس از قیام زید و زندانى شدن پدر بزرگش در دوران نوجوانى باپدرش به برقه قم گریخت و در آنجا ساکن مى‏شوند. از تصنیفات احمد مى‏توان به کتاب‏«اجتهاد»، «تبصره‏»، «طبقات‏»، «عجائب‏»، «تفسیر الحدیث‏»، «علل‏الحدیث‏»، ... اشاره کرد.
برقى نه تنها در میان علماء شیعه، حتى در میان اهل عامه نیز معروف است وبسیارى از آنان شاگردى وى را کرده‏اند. تاریخ وفات این راوى را بعضى سال 274هو بعضى دیگر سال 280 ه مى‏دانند.
2- ابراهیم بن هاشم قمى
کنیه‏اش ابواسحاق است که اصالتا اهل کوفه بود و بعدهابه قم آمد و در جوار حضرت معصومه(س) ساکن شد.
شیخ طوسى در «فهرست‏» خویش مى‏گوید: اصحاب، معتقدند که اول کسى که احادیث رادر قم منتشر ساخت ابراهیم بن هاشم قمى است.
وى در میان راویان دیگر از جهت کثرت نقل حدیث همتا ندارد. آیت‏الله خوئى تعدادروایاتى را که وى در سلسله سندش قرار گرفته بالغ بر 6414 روایت مى‏داند.
ابراهیم بن هاشم داراى کتبى است از جمله: کتاب «النوادر» و «قضایاى‏امیرالمومنین(ع‏»).
زیارتگاه عشاق
عاقبت عمر با برکت على بن مهزیار بعد از سالیان سال زحمت و تلاش‏در مسیر احیاى سنت اهل بیت عصمت و طهارت(ع) پایان پذیرفت و خورشید وجودش غروب‏نمود و دوستان خود را به غمى جانکاه مبتلا ساخت گرچه از تاریخ وفات آن راوى‏جلیل القدر اطلاع دقیقى در دست نیست ولى سال رحلت او را حدود 254 ه تخمین‏زده‏اند. اکنون مزار شریف آن راوى بزرگوار در شهر اهواز داراى بارگاه و بقعه‏اى‏مجلل است و همه روزه خیل مشتاقان را پذیراست و مردم با عشق اهل بیت مرقد آن‏راوى اهل بیت را زیارت مى‏کنند.
سخنان ماندگار
على بن مهزیار اهوازى در سلسله سند347 روایت واقع شده و درابواب مختلف فقه داراى روایت است در پایان تعدادى از روایت‏هائى را که على‏روایت‏کننده آنهاست تقدیم مى‏داریم باشد که در گوشه قلبتان جاى گیرند.
زیارت حسین علیه السلام افضل است‏یا زیارت امام رضا علیه السلام
على نقل مى‏کند از امام جواد(ع) سوال کردم فدایت‏شوم‏زیارت على بن موسى الرضا(ع) بهتر است‏یا زیارت حسین بن على(ع) حضرت فرمودند:
زیارت پدرم از زیارت امام حسین(ع) افضل است چرا که حضرت را تمام مردم زیارت‏مى‏کنند ولى پدرم را زیارت نمى‏کند مگر خواص از شیعه.
مقیم خانه حق باش
در روایتى دیگر على بن مهزیار مى‏گوید: از امام هادى(ع) سوال‏کردم آیا ماندن در مکه فضیلتش برتر است‏یا خروج از آن و اقامت در شهرهاى دیگر؟
حضرت در جواب مرقوم فرمودند: ماندن نزد خانه خداوند برتر است.
پاداشى بس بزرگ
على مى‏گوید خدمت امام جواد(ع) عرض کردم کسى که قبر حضرت‏رضا(ع) را زیارت کند چه پاداشى نصیبش خواهد شد؟ حضرت فرمودند:
به خداوند قسم پاداش او بهشت است.
کدام عمل محبوبتر است
على بن مهزیار از امام جواد(ع) نقل مى‏کند که حضرت‏فرمودند:
هیچ عملى نزد خداوند متعال از عملى که مدام باشد اگر چه عمل کوچکى باشدمحبوبتر نیست.
خداوند متعال روح آن راوى نور را با پیشوایان معصوم(ع) محشور گرداند.