حافظان غیرت دینى در عصر پهلوى (1)

کوثر: با تشکر از حضرت‏عالى که وقت‏شریفتان را در اختیار مجله قرار دادید لطفادر ابتدا، شمه‏اى از زندگى علمى خود را بیان نمایید و اینکه از چه زمانى به‏قم آمده‏اید؟
بنده در سال 1345ه .ق مطابق 1305 شمسى در شهر تبریز به دنیا آمدم. پدرم‏مرحوم حاج میرزا على‏اکبر تجلیل مردى عابد، زاهد و مستجاب الدعوه بود. در سال‏1365ه .ق براى ادامه تحصیل از تبریز به قم آمدم و در سال‏1367 پس از اتمام سطح‏براى شرکت در درس خارج فقه و اصول به درس حضرت آیت‏الله العظمى بروجردى(قده) وآیت‏الله العظمى حجت(ره) حاضر شدم که تا آخر عمر این دو بزرگوار ادامه داشت. وهمچنین از مرحوم آیت‏الله العظمى علامه طباطبایى(ره) سطح و خارج مکاسب را فراگرفتم. و در فلسفه نیز منظومه و اسفار را خدمت ایشان و حضرت امام خمینى تلمذنمودم. از سال 1380 تا کنون به تدریس و تالیف اشتغال داشته‏ام.
کوثر: اگر ممکن است قدرى در باره تالیفاتتان توضیح دهید.
نخستین تالیف فقهى من تقریرات اصول و فقه اساتیدم بود و نخستین اثرى که‏چاپ شد تقریرات بیع مرحوم آیت‏الله العظمى حجت است که با تعلیقات استدلالیه من ونیز رساله «حجیه الشهره‏» در سال‏1373ه .ق به چاپ رسید. یکى از تقریرات فقه‏آیت‏الله حجت کتاب صلواه مسافر است که با خط شریف خود در سال‏1369 قمرى بر آن‏تقریط نوشته‏اند. به لطف الهى مجموع تقریرات و تالیفاتم بیش از 40 اثر مى‏شود که‏بیشتر آنها چاپ شده است و برخى از آنها چاپ مکرر شده است. برخى از این آثار به‏زبان فارسى و برخى به زبان عربى است.
کوثر: لطفا در اهمیت زیارت و بخصوص زیارت حضرت معصومه(س) مطالبى بفرمایید.
زیارت اظهار ارادت و وابستگى به اهل بیت(ع) است هر امام‏زاده‏اى در هر گوشه‏اى‏از عالم نماینده اهل بیت پیامبر است و زیارت او اظهار علاقه به خاندان پیامبر(ص)و حضرت معصومه(س) در قم نماینده اهل بیت(ع) است افزون بر آنکه خود قم هم مطابق‏برخى روایات حرم اهل بیت است و اما در خصوص زیارت حضرت فاطمه(س) معروف به‏معصومه شیخ صدوق در کتاب «عیون الاخبار» و نیز در کتاب «ثواب الاعمال‏» با سندصحیح از حضرت رضا(ع) روایت کرده که آن حضرت فرموده است: «من زارها فله الجنه‏»
ابن قولویه نیز در کتاب «کامل الزیارات‏» همین حدیث را با همین سند از امام‏رضا(ع) نقل مى‏کند.
روایت دیگرى در همین کتاب از امام جواد(ع) نقل مى‏کند که فرمود: «من زار عمتى‏بقم فله الجنه‏» در تاریخ قم هم روایتى از امام صادق(ع) نقل شده که صدور آن پیش‏از تولد حضرت معصومه(س) بوده است در آن روایت امام صادق(ع) مى‏فرماید:
ان الله حرما و هو مکه و لرسوله حرما و هو مدینه و لامیرالمؤمنین حرما و هوکوفه و لنا حرم و هو قم و ستدفن فیه امراءه من ولدى من زارها وجبت له الجنه;مکه حرم خداست مدینه حرم پیامبر(ص) است کوفه حرم امیرالمؤمنین(ع) و قم حرم مااهل بیت است در آینده بانویى از فرزندان من در آن مدفون مى‏شود هر که او رازیارت کند بهشت‏براى اوست.
بنابراین از سه امام در باره زیارت حضرت معصومه روایت نقل شده است که صرف نظراز شهداى کربلا در باره هیچ یک از امام‏زادگان این همه تاکید و اهتمام را نداریم.
ناگفته نماند این که در روایت آمده است ثواب زیارت حضرت معصومه(س) بهشت است ویا براى برخى اعمال دیگر در روایات بهشت پاداش آن قرار گرفته است همه اینها به‏عنوان مقتضى است‏یعنى تمام ثوابهایى که براى اعمال ذکر شده این چنین است‏یعنى‏مقتضاى زیارت حضرت معصومه(س) رفتن به بهشت است نه اینکه به طور حتم و مسلم، اگرکسى یک بار به زیارت حضرت معصومه(س) رفت‏بهشتى خواهد بود و اگر بنده یک مرتبه‏به زیارت حضرت معصومه(س) بروم دیگر بهشت‏بر من واجب است و هر کارى که مى‏خواهم‏انجام دهم مسلم چنین نیست. معناى این گونه روایات این است که این عمل اقتضاء وشایستگى آن را دارد که کسى را سزاوار بهشت نماید ولى هر مقتضى ممکن است موانعى‏داشته باشد و یا اینکه براى مثمر ثمر بودن نیاز به شرایطى داشته باشد. وخوانندگان محترم مى‏دانند که این‏گونه روایات هرگز تشویق و تضمینى براى انجام‏گناه نیست.
کوثر: هر یک از بزرگان نوعا خاطره‏اى از عنایات حضرت معصومه(س) و کرامتهاى آن‏کریمه دارند جنابعالى چنانچه در این خصوص خاطره‏اى دارید بفرمایید.
در طول اقامتم در قم دو مرتبه براى خود من پیش آمد که مورد عنایت و توجه‏حضرت واقع شده‏ام یکى این که:
در زمان آیه‏الله بروجردى بود روزى در بین راه منزل طلبه‏اى مضطرب پیش من آمد.
نسخه‏اى در دست داشت گفت مریض هستم دکتر رفته‏ام. براى پول نسخه که حدود هفت‏تومان مى‏شد، مانده‏ام. از من کمک خواست چون برایم مقدور نبود معذرت‏خواهى کردم.
بعد از آنکه از او جدا شدم به شدت پشیمان شدم که چرا او را به کس دیگرى که‏بتواند نیازش را برطرف سازد معرفى نکردم این کار که از من ساخته بود. فورا به‏دنبال او به راه افتادم و همه جا گشتم ولى او را نیافتم، وجدانم آزارم مى‏داد که‏چرا یک طلبه مریض نیازمند را این‏گونه از خودم دور کرده‏ام هر چه زمان مى‏گذشت واز پیدا کردن او نا امیدتر مى‏شدم بیشتر ناراحت مى‏شدم و چنان شده بود که دائم‏فکر مرا به خود مشغول کرده بود. تا آن که شبى بعد از پایان جلسه استفتاءآیه‏الله مرعشى به هنگام مراجعت‏به منزل وارد صحن مطهر که شدم مقابل ایوان آینه‏ایستادم عرضه داشتم بى‏بى من این گمشده را از تو مى‏خواهم همین امشب هم باید اورا پیدا کنم من خیلى در رنجم. مشکل دیگرى که داشتم این بود که آن آقا را من یک‏بار بیشتر ندیده بودم چه بسا اگر هم مى‏دیدم شناختش برایم مشکل بود.
در هر صورت به سمت منزل به راه افتادم اول خیابان دارالشفاء که رسیدم بااینکه مسیر اصلى من نبود مثل اینکه به من الهام شد امشب از این مسیر بروم وسطخیابان که رسیدم طلبه‏اى را دیدم جلوى مسافرخانه‏اى ایستاده است‏با او احوالپرسى‏کردم معلوم شد این مسافرخانه را آیه‏الله بروجردى به خاطر کمبود جا براى سکونت‏طلبه‏ها اجاره کرده بودند به عنوان دیدن، وارد مسافرخانه شدم. از اولین اتاق که‏در آن باز بود ناگهان چشمم به طلبه‏اى افتاد که وسط اتاق نشسته بود تا او رادیدم یقین کردم همان گم شده من است جلو رفتم و او را در آغوش گرفتم و از آن‏نگرانى و ناراحتى چند روزه به این سرعت رهایى یافتم و این نبود جز همان توسلى‏که به آن حضرت پیدا کردم.
دیگر اینکه در سال‏1339 زمینى تهیه کرده بودم و چون‏خانه‏اى به طور مجانى در اختیار داشتم خود را مستطیع حساب کرده در صدد فروش آن‏براى تشرف به حج‏برآمدم ولى مشترى نداشت، یکى از رفقا پیشنهاد کرد براى حل مشکل‏ختم زیارت عاشورا (چهل روز خوانده مى‏شود توام با تهجد در شبها) انجام دهم،بنده حدود ده روزى بود که زیارت عاشورا را خوانده بودم، در خواب دیدم که حرم‏رسول اکرم(ص) بالاى حرم حضرت معصومه(س) قرار گرفته است. از خواب بیدار شدم چنین‏تعبیر کردم که من چون در قم هستم متوسل به اهل بیت(ع) شده‏ام بدون ارتباط باحضرت معصومه.
با آنکه او نماینده اهل بیت علیهم السلام این شهر است و معمول چنین است کسى که‏با تشکیلاتى کار دارد به نماینده آن که در محل خود اوست مراجعه مى‏کند و من ازحضرت معصومه(س) غفلت کرده‏ام. فردا زیارت عاشورا را در زیر آسمان خواندم ولى‏براى خواندن صد بار لعن و سلام، به حرم رفته پیش روى ضریح حضرت معصومه نشستم وخواندم چون تمام کردم از حرم که بیرون آمدم فورا حاجت من برآورده شد، یک نفر به‏من رسید و گفت‏شنیده‏ام شما زمینى دارید آیا مى‏فروشید؟ گفتم بلى همانجا با اومعامله کردیم فردا وجه آن را به منزل آورد و وسیله تشرف به حج و زیارت رسول‏اکرم(ص) فراهم شد.
کوثر: جهت رشد علاقه‏مندى مردم بویژه جوانان به اهل بیت(ع) چه پیشنهادى دارید؟
آشناسازى مردم با زندگى و سیره ائمه(ع) و احادیث و روایات آنان، مى‏تواندیکى از راههاى سودمند باشد چنانچه در روایت داریم مى‏فرمایند احادیث ما را به‏مردم بگویید و آنها را با معارف ما آشنا سازید به ما علاقه‏مند مى‏شوند که البته‏نیاز به تبیین درست و تقریر و بیان مردم‏فهم دارد باید با زبانى باشد که مردم وبه خصوص جوانهاى ما را جذب نماید. آشنا کردن مردم با دعاهاى رسیده از اهل‏بیت(ع)و بیان آن معارف بلند به زبان ساده نیز مى‏تواند در هر چه نزدیکتر شدن مردم به‏اهل‏بیت(ع) و معرفى آنان مؤثر باشد.
کوثر: حضرت عالى در زمینه معرفى اهل بیت(ع) و آشنایى مردم با معارف این‏بزرگان چه آثارى نگاشته‏اید؟
کتابى در خصوص امام زمان(عج) نوشته‏ام به نام «من هو المهدى‏» که چندین‏مرتبه چاپ شده است کتابى هم بعد از انقلاب نوشته‏ام به نام «براهین المعارف‏الالهیه...» که آن را موسسه آل البیت چاپ کرده است و اخیرا هم دانشگاه آن راترجمه و مى‏خواهد چاپ کند که به نظر مى‏رسد کتاب مفیدى باشد که بر اساس آیات وروایات اهل بیت(ع) و دلائل علمى به اثبات توحید و نبوت مى‏پردازد و بر اساس آیات‏و روایات اهل سنت‏به اثبات امامت و بخشى از معارف ائمه(ع) را تبیین مى‏نماید.
کار دیگر، دائره المعارفى است که به کمک جمعى آن را انجام مى‏دهیم حدود ده سال‏است‏به تالیف آن اشتغال داریم این دائره المعارف که «المحاسن و المساوى فى‏الاسلام‏» نام دارد تمامى چیزهایى که در اسلام مورد ستایش و نکوهش واقع شده است رادر بر دارد از اخلاق و آداب و عادات شخصى و اجتماعى و ... به ترتیب حروف تهجى‏تنظیم شده است که تنها حرف الف آن حدود پانصد موضوع شده است و پیش‏بینى مى‏شوداین دائره‏المعارف به چندین جلد برسد که البته جلد اول آن را جامعه مدرسین چاپ‏کرده‏اند. این دائره المعارف که از کتابهاى حدیث و اخبار و رجال و تاریخ گرفته‏شده است جاى‏جاى آن مشتمل بر گفتار و رفتار اهل بیت(ع) است که مى‏تواند نقش خوبى‏در آشنایى مردم به زندگى و معارف اهل بیت(ع) داشته باشد.
کوثر: براى تقویت‏حالت معنوى و روحى افراد چه پیشنهادى دارید؟
انس با قرآن، تلاوت قرآن، مطالعه قرآن و تفکر و تدبر در قرآن کریم. شماببینید امام حسین(ع) در آن شرایط بحرانى و آن ساعتهاى آخر عمر از دشمن فرصت‏مى‏خواهد تا قرآن بخواند این نشان دهنده عظمت قرآن و تاثیرى است که این گوهرگرانبها بر جان و روان آدمى دارد.
کوثر: از سیره بزرگان در باره اهتمام به زیارت و توسل به ائمه(ع) چنانچه‏خاطره‏اى دارید بفرمایید.
در سابق بزرگانى مانند آیه‏الله حائرى و بروجردى سعى داشتند درس روزانه خودرا در حرم حضرت معصومه(س) بیان کنند تا هر چه بیشتر خود را روحا و جسما به این‏بزرگان نزدیک سازند. حضرت آیه‏الله مرعشى هم همیشه پیش از اذان صبح به زیارت‏حضرت معصومه(س) مشرف مى‏شدند گاهى هم اول به قبرستان شیخان مى‏رفتند و بعد به حرم‏مطهر مى‏آمدند یادم هست‏یک بار مى‏خواستم مشرف شوم به مکه مکرمه قبل از اذان صبح‏باید مى‏رفتم به تهران آن شب با اینکه هوا بسیار سرد بود پیش از اذان صبح بوددیدم آیه‏الله مرعشى عبا به سر انداخته به قبرستان شیخان و سپس به حرم مطهربرگشتند. آیه‏الله گلپایگانى هم پیش از اذان صبح به زیارت مى‏رفتند.
علامه طباطبایى هم که خیلى به اهل‏بیت(ع) و حضرت معصومه(س) اظهار ارادت و اخلاص‏مى‏نمودند و در خصوص زیارت حضرت رضا(ع) که گاه تابستانها به مشهد مشرف مى‏شدند ازایشان سؤال کردم چه زیارتى را بخوانیم.
فرمود: زیارت امین‏الله از همه معتبرتر است زیارت امین‏الله همان زیارت جامعه‏است اما کوتاه و مختصر.
کوثر: در آداب زیارت چنانچه توصیه‏اى براى خوانندگان مجله دارید بفرمایید.
نکته اول اینکه زائر باید همواره خدا را در نظر داشته باشد و بداند که‏ائمه(ع) و اولیاء خدا وسیله‏اند آن کس که حاجت را برآورده مى‏کند خداست اینان‏شفیعان ما هستند در درگاه خدا و شفاعتشان هم به اذن پروردگار است «لا یشفعون الالمن ارتضى‏» این است که زائر باید از اول تا آخر زیارت تمام توجه و اخلاصش به‏خداوند باشد و خدا را در نظر بگیرد و بداند که امامان و اولیاء خدا کارى رابدون اذن و اجازه انجام نمى‏دهند.
نکته دیگر رعایت کردن ادب در حضور اهل‏بیت است و باید از سر و صدا کردن و دادو فریاد زدن خوددارى کند قرآن از داد زدن در حضور پیامبر(ص) نهى کرده است.
فرموده است «لا ترفعوا اصواتکم فوق صوت النبى‏» این ادب هم در حیات و هم درممات باید رعایت‏شود. نکته دیگر: اهتمام به نماز است‏به هنگام زیارت اگر به‏هنگام زیارت وقت نماز فرا رسد، باید زیارت را قطع کردو نماز این فریضه مهم الهى‏را انجام داد.
مبادا که به بهانه زیارت به نماز بى‏توجهى شود که این اهانت‏به نماز است.
متاسفانه این چنین مشهود شده که ما شیعیان به نماز اهمیت نمى‏دهیم بخصوص به‏نماز جماعت لذا توصیه من این است که نماز را بر هر چیز مقدم بدارند به خصوص‏زائران خانه خدا و قبر پیامبر(ص) که در بین برادران اهل سنت قرار مى‏گیرند حتمابه نماز جماعت اهمیت‏بیشترى بدهند و دستور هست که پشت‏سر آنها نماز بخوانیم وثوابش بقدرى است که پشت‏سر پیامبر(ص) نماز بخوانیم.
و دیگر اینکه به هنگام زیارت بخصوص در وقت ازدحام جمعیت از کارى که موجب آزارو اذیت دیگران شود پرهیز شود.
و آخرین نکته که بیشتر نظر به مجاوران است آنکه براى زیارت هم باید برنامه‏داشته باشیم. در هفته روز خاصى و اعت‏خاصى که نشانه اهتمام به زیارت است نه‏اینکه هر وقت‏شد و کارى نداشتیم به زیارت برویم. بهتر آن است که زیارت را هم‏جزء برنامه زندگى قرار دهیم.
کوثر: با توجه به آن که در آستانه عید باستانى نوروز هستیم چنانچه در این‏خصوص مطلبى دارید بفرمایید.
عید نوروز یعنى روز اول بهار که فصل تازه شدن طبیعت مى‏باشد، و چون خداوندمتعال در این فصل زمین را زنده و شاداب مى‏سازد عید طبیعت است. مرحوم محدث‏قمى(ره) حدیثى در فضیلت عید نوروز روایت کرده که امام صادق(ع) به معلى بن‏خنیس‏دستور داد که در عید نوروز بدن خود را شستشو کن و پاکیزه‏ترین لباسهاى خود رابپوش و با بهترین عطرها خود را معطر نما و نیز دستور داده که در عید نوروز روزه‏بگیر و پس از نماز بازپسین چهار رکعت (با کیفیت‏خاصى که تعلیم فرمود) نمازبگذار سپس سجده شکر بجاى آور و دعایى تعلیم فرمود که در سجده بخواند که ترجمه‏برخى از فقرات آن چنین است: بر ما مبارک گردان در این روز که آن را فضیلت دادى‏و تکریم نموده و با آن شرافت داده و اهمیت آن را بزرگ نمودى. پروردگارا بر من‏مبارک گردان در آنچه به من انعام فرمودى تا جز تو را شکر و ثنا ننمایم.
کوثر: از این که مصدع اوقات شریف شدیم پوزش مى‏طلبیم.