پیشینه عاشورا (1)
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
در آغاز گفتههاى لغتنامهها را مىآوریم:
× کتاب العین از خلیل بن احمد:
عاشورا الیوم العاشر من المحرم . و یقال: بل التاسع . کان المسلمون یصومونه قبل فرض شهر رمضان . (2)
× تهذیب اللغة از ابىمنصور محمد بن احمد ازهرى:
قال اللیث (3) : و یوم عاشوراء هو الیوم العاشر من المحرم، قلت: ولم اسمع فی
امثلة الاسماء اسما على فاعولا، الا احرفا قلیلة . قال ابن بزرج (4) : الضاروراء: الضراء، والساروراء: السراء، والدالولاء: الدالة . وقال ابن الاعرابى (5) : الخابوراء: موضع . (6)
و روى عن ابن عباس انه قال فی صوم عاشوراء: لئن سلمت الى قابل لاصومن الیوم التاسع . و روى عنه انه قال: رعت الابل عشرا (7) و انما هی تسعة ایام .
قلت: ولقول ابن عباس وجوه من التاویلات:
احدها انه کره موافقة الیهود لانهم یصومون الیوم العاشر . و روى عن ابنعیینه عن عبیدالله بن ابی یزید قال: سمعت ابن عباس یقول: صوموا التاسع و العاشر ولاتشبهوا بالیهود .
والوجه الثانى ما قال اسماعیل بن یحیى المزنی (8) : یحتمل ان یکون التاسع العاشر .
قلت کانه تاول فیه عشرالورد انها تسعة و هو الذی حکاه اللیث عن الخلیل و لیس ببعید من الثواب . (9)
× جمهرة اللغة از ابن درید:
عاشوراء یوم سمى فی الاسلام ولم یعرف فی الجاهلیة و لیس فی کلامهم فاعولاء ممدودا الا عاشوراء . هکذا قال البصریون وزعم قوم عن ابن الاعرابی انه سمع خابوراء اخبرنى بذلک حامد بن طرفة (10) عنه . ولم یجئ بهذا الحرف اصحابنا و لا ادری مما هو .
فاما عاشوراء فعلى فاعولاء وقد حکى على هذا الوزن خابوراء موضع ولم یجئ فی کلامهم غیره - و ستراه فى اللفیف ان شاء الله - والعاشوراء قد تکلموا به قدیما و کانت الیهود تصومه فقال النبی صلى الله علیه وآله: نحن احق بصومه .
× النهایة ابناثیر :
و فیه (اى فی الحدیث) ذکر عاشوراء هو الیوم العاشر من المحرم و هو اسم اسلامی . ولیس فی کلامهم فاعولاء بالمد غیره، وقد الحق به تاسوعاء و هو تاسع المحرم . وقیل ان عاشوراء هو التاسع، ماخوذ من العشر فی اوراد الابل - وقد تقدم مبسوطا فی حرف التاء . -
فیه (اى فى الحدیث) : لئن بقیت الى قابل لاصومن تاسوعاء هو الیوم التاسع من المحرم . و انما قال ذلک کراهة لموافقة الیهود فانهم کانوا یصومون عاشوراء و هو العاشر، فاراد ان یخالفهم و یصوم التاسع .
قال الازهرى: اراد بتاسوعاء عاشوراء، کانه تاول فیه عشر ورد الابل تقول العرب: وردت الابل عشرا اذا وردت الیوم التاسع .
و ظاهر الحدیثیدل على خلافه، لانه قد کان یصوم عاشوراء و هو الیوم العاشر ثم قال: لئن بقیت الى قابل لاصومن تاسوعاء، فکیف یعد بصوم قد کان یصومه . (11)
× مقائیس اللغة ابن فارس:
عاشوراء الیوم العاشر من المحرم . (12)
× لسان العرب ابن منظور:
عاشوراء و عشوراء ممدودان: الیوم العاشر من المحرم . و قیل: التاسع . . . (13)
× صحاح اللغة جوهرى:
یوم عاشوراء و عشوراء ایضا ممدودان .
والتاسوعاء قبل یوم العاشوراء، و اظنه مولدا . (14)
× قاموس المحیط فیروزآبادى:
العاشوراء و العشوراء و یقصران و العاشور: عاشر المحرم او تاسعه .
التاسوعاء قبل یوم عاشوراء، مولد . (15)
× تاج العروس زبیدى:
(العاشوراء) قال شیخنا: قلت: المعروف تجرده من آل (والعشوراء ممدودان و تقصران و العاشور عاشر محرم) وقد الحق به تاسوعاء . قلت: هذه و الالفاظ الاربعة التی ذکرها الازهری یستدرک بها على بن درید حیث قال فی الجمهرة: لیس لهم فاعولاء غیر عاشوراء لاثانی له قال شیخنا: و یستدرک علیهم حاضوراء . و زاد ابن خالویه (16) ساموعاء (او تاسعه) و به اول المزنى الحدیث: لاصومن التاسع فقال یحتمل ان یکون التاسع هو العاشر . . . . (17)
× الغریبین از هروى:
و فی حدیث ابن عباس: لئن بقیت الى قابل لاصومن التاسع . قال ابو منصور یعنی عاشوراء، کانه تاول فیه عشر الورد انها تسعة ایام والعرب تقول وردت الابل عشرا اذا وردت یوم التاسع . . . و یحتمل ان یکون کره موافقة الیهود لانهم یصومون الیوم العاشر فاراد ان یخالفهم و یصوم الیوم التاسع . (18)
× السامی فی الاسامی از میدانى:
فصل فی مشاهیر ایام العرب فی السنة یوم عاشوراء و عشوراء روز دهم از محرم . (19)
× مختار الصحاح رازى:
یوم عاشوراء و عشوراء ایضا ممدودان .
التاسوعاء بالمد قبل یوم العاشوراء، و اظنه مولدا . (20)
× مصباح المنیر از فیومى:
و عاشوراء عاشر المحرم . . . و فیها لغات: المد و القصر مع الالف بعد العین و عشوراء بالمد مع حذف الالف .
و قوله علیه الصلاة والسلام: لاصومن التاسع .
مذهب ابن عباس و اخذ به بعض العلماء ان المراد بالتاسع یوم عاشوراء فعاشوراء عنده تاسع المحرم، و المشهور من اقاویل العلماء سلفهم و خلفهم ان عاشوراء عاشر المحرم و التاسوعاء تاسع المحرم استدلالا بالحدیث الصحیح انه علیه الصلاة و السلام صام عاشوراء فقیل له: ان الیهود و النصارى (21) تعظمه فقال: فاذا کان العام المقبل صمنا التاسع . فانه یدل على انه یصوم غیر التاسع فلایصح ان یعد بصوم ماقدصامه .
و قیل اراد ترک العاشر و صوم التاسع وحده خلافا لاهل الکتاب . وفیه نظر
لقوله علیه الصلاة والسلام فی حدیث: صوموا یوم عاشوراء و خالفوا الیهود صوموا قبله یوما و بعده یوما . و معناه صوموا معه یوما قبله او بعده حتى تخرجوا عن التشبیه بالیهود فی افراد العاشر .
و اختلف هل کان واجبا و نسخ بصوم رمضان او لم یکن واجبا قط . واتفقوا على ان صومه سنة .
و اما تاسوعاء فقال الجوهری اظنه مولدا . و قال الصغانی (22) مولد . فینبعی ان یقال اذا استعمل مع عاشوراء فهو قیاس العربی لاجل الازدواج، و ان استعمل وحده فمسلم ان کان غیر مسموع . (23)
× مجمع البحرین از طریحى:
التاسوعاء قبل یوم العاشوراء . قال الجوهری: و اظنه مولدا .
یوم عاشوراء بالمد و القصر و هو عاشر المحرم و هو اسم اسلامی و جاء عشوراء بالمد مع حذف الالف التی بعد العین . . . . (24)
× منتهى الارب از صفىپور (سده سیزدهم) :
عاشوراء بالمد دهم محرم یا نهم آن . و در آن لغات است: عشوراء بالمد و عاشورى و عشورى مقصورین و عاشور . . . وقال بعضهم: عاشوراء معرفة لایدخل علیها الالف و اللام و لا یوصف بها الیوم و لکن یضاف الیها .
تاسوعاء روز نهم محرم . مولد است . (25)
× معیار اللغة از محمد على شیرازى (سده سیزدهم) :
العاشوراء ککافور و العاشوراء بالممدود و العشوراء کصبور بالممدودة و تقصران عاشر المحرم قتل فیه الحسین بن علی علیهما السلام .
التاسوعاء ککافور بالممدودة التاسع من المحرم . (26)
× ترجمه قاموس المحیط از محمد یحیى قزوینى (سده دوازدهم) :
عاشوراء بر وزن باحوراء و عشوراء بر وزن صغوراء و هر دو به قصر هم آمده و عاشور بر وزن کافور دهم ماه محرم یا نهم محرم است .
تاسوعاء به مد آخر روز پیش از عاشوراست . و جوهرى گوید که گمان من این است که مولد است . (27)
× منتخب اللغة شاه جهانى از سید عبدالرشید حسینى مدنى:
عاشور دهم روز محرم یا نهم روز، و آن را عاشوراء و عشوراء نیز خوانند . (28)
× اقرب الموارد از شرتوتى لبنانى:
العاشور و العاشوراء و العاشورى و العشورى عاشر المحرم و قیل تاسعه، والمشهور ان عاشوراء عاشر محرم و تاسوعاء تاسعه .
التاسوعاء الیوم التاسع من الشهر، و علیه روایة: لئن بقیت الى قابل لاصومن تاسوعاء . (29)
× دستور العلماء از قاضى عبدالنبى احمد نگرى:
عاشوراء هو الیوم العاشر من المحرم، یوم عظیم حدثت فیه حوادث عظیمة عجیبة البیان، کخلق آدم علیه السلام، و اخراجه من الجنان و قبول توبته و مغفرة العصیان، و طوفان نوح علیه السلام سیما شهادة الامام الهمام المظلوم المعصوم الشهید السعید ابیعبدالله الحسین رضیالله عنه ابن اسدالله الغالب علی بن
ابیطالب کرم الله وجهه، و سیحدث فیه امور عظام جسام او مهولة مخوفة کخروج الامام الهمام محمد المهدی رضی الله تعالى عنه، و نزول عیسى علیه السلام من السماء و خروج الدجال و دابة الارض خصوصا قیام القائم کما اخبر به المخبر الصادق الصدوق نبی آخر الزمان علیه و على آله الصلاة السلام من الله الملک المنان واستحسن الفقهاء فیه عشرة اعمال کما قال من الاکابر:
علیکم یوم عاشوراء قومی
بان تاتوا بعشر من فصال
بصوم و الصلاة و مسح اید
على راس الیتیم و الاغتسال
و صلح و العیادة للاعلاء
و توسیع الطعام على العیال
و ثامنها زیارة عالمیکم
و تاسعها الدعاء مع اکتحال
ولم تثبت هذه الاعمال من الاحادیث الصحیحة فان الاحادیث المنقولة موضوعات .
نعم الصوم و توسیع الطعام على العیال فی الیوم المذکور ثابتبالاحادیث الصحیحة .
و انما سمی عاشوراء لان الله تعالى اعطى لعشرة من الانبیاء عشر کرامات فی ذلک الیوم آدم و ادریس و نوحا و یونس و ایوب و یوسف و موسى و عیسى و ابراهیم و محمد صلوات الله علیهم اجمعین .
و هذا یوم من اطاع الله تعالى فیه نال جزیل الثواب و من عصاه فیه عوقب باشد العقاب و العذاب کقاتل حسین بن علی رضىالله تعالى عنهما، بل من امر بقتله و استبشربه .
و فی الیواقیت (30) : یجب على الابوین ان یامر الصبى بصوم یوم عاشوراء اذا کان لایلحقه ضرر لانه روى فى الاخبار ان النبى المختار علیه السلام کان یدعوالحسن والحسین رضى الله تعالى عنهما وقت السحر و یلقى البزاق فی فیهما و کان یقول لفاطمة رضی الله تعالى عنها: لاتطعمیهما الیوم شیئا فان هذا یوم تصوم الوحوش و لاتاکل . (31)
و فی الملتقط (32) روى ابوسعید الخدری رضى الله تعالى عنه عن النبی علیه الصلاة والسلام انه قال: من صام یوم عاشورا، کان کفارة لذنب سنة، و من وسع النفقة على عیاله یوسع الله علیه الرزق سنة .
و فی الشرعیة (33) : یستحب ان یصوم قبل یوم عاشوراء یوما و بعده یوما خلافا لاهل الکتاب .
و اعلم ان الفقهاء و العباد یلتزمون الصلاة و الادعیة فی هذا الیوم و یذکرون فیها الاحادیث ولم یثبتشىء منها عند اهل الحدیث غیر الصوم و توسیع الطعام (34) کما مر . (35)
از مطالبى که از این بیست کتاب نقل شد مطالب ذیل استفاده مىشود:
1) در زبان عربى واژهاى که بر وزن «عاشوراء» باشد یا نداریم و یا بسیار کم است .
2) این واژه به چهار وزن دیگر هم استعمال شده است: عاشور، عاشورى، عشوراء و عشورى .
3) بعضى گفتهاند این کلمه معرفه است و الف و لام بر سر آن در نمىآید و صفتیوم قرار نمىگیرد بلکه یوم به آن اضافه مىشود .
4) صاحب جمهرة اللغة و صاحب النهایة صاحب و مجمع البحرین گفتهاند: این واژه اسم اسلامى است و قبل از اسلام نبوده است .
اما ظاهرا این مطلب درست نیست زیرا در نقلهاى متعدد از عاشوراء قبل از اسلام سخن رفته است که در همین مقال قبلا یاد شد و بعد هم خواهد آمد مگر اینکه گفته شود: قبل از اسلام مصداق عاشوراء - یعنى دهم یا نهم محرم - مطرح بوده است نه واژه عاشوراء .
5) با اینکه در تاریخ حادثه کربلا و مطالب مربوط به آن هر جا واژه عاشوراء به کار برده شده و مىشود مقصود دهم محرم است اما در موارد دیگر احتمال داده شده که مقصود از عاشوراء نهم محرم باشد و با تاسوعاء فرقى نداشته باشد .
اما ظاهرا این احتمال ناشى از استفاده نادرست از برخى روایات باشد زیرا معنى روایت: «لاصومن التاسع» افزودن روزه روز نهم به روز دهم است (همانطور که در روایات آمده و در آینده نقل خواهد شد) نه اینکه مقصود از نهم ماه، عاشورا باشد .
فیومى در مصباح المنیر گوید: المشهور من اقاویل العلماء سلفهم و خلفهم ان عاشوراء عاشر المحرم و التاسوعاء تاسع المحرم» (36) علاوه براین ماده «ع ش ر» براین مطلب گواهى مىدهد .
6) و کسانى که احتمال دادهاند مقصود از عاشورا نهم محرم باشد گفتهاند: هنگامى که شتر نه روز از آب استفاده کند یعنى وارد روز نهم شود گفته مىشود «وردت الابل عشرا» و این به خاطر آن است که تتمه روز اول و ابتداى روز آخر را به حساب مىآورند و مجموعا ده مىشود و بنابراین اطلاق عاشورا بر روز نهم بىاشکال است . (37)
و واضح است این مطلب یک توجیه است اگر اصل استعمال عاشورا در روز نهم مسلم بود مىتوانستیم این طور توجیه کنیم نه اینکه این مطلب را دلیل براى اثبات استعمال بدانیم .
7) جوهرى در صحاح اللغه گوید: «التاسوعاء قبل یوم العاشوراء و اظنه مولدا» یعنى گمان مىکنم استعمال واژه تاسوعا عربى اصیل نباشد . (38)
و همین مطلب را در برخى از لغت نامههاى دیگر هم مىبینیم . صاحب «منتهى الارب» گوید: «تاسوعاء روز نهم محرم مولد است» . (39)
و صاحب مصباح المنیر گوید:
تاسوعاء: قال الجوهری اظنه مولدا . و قال الصغانی: مولد . فینبغی ان یقال اذا استعمل مع عاشوراء فهو قیال العربی لاجل الازدواج و ان استعمل وحده فمسلم ان کان غیر مسموع . (40)
8) تاکنون در میان روایاتى که از رسول خدا صلى الله علیه وآله و امیر مؤمنان علیه السلام و امام مجتبى علیه السلام در باره اخبار از شهادت امام حسین علیه السلام در عراق و کربلا نقل شده روایتى که لفظ عاشوراء در آن باشد یعنى خبر داده باشند که شهادت حضرت حسین علیه السلام روز عاشوراء واقع مىشود ندیدهام بلکه فقط خبر از اصل شهادت و مکان شهادت دادهاند نه زمان آن . بله فقط از میثم تمار نقل شده که خبر از شهادت حضرت حسین علیه السلام در دهم محرم داده است . (41)
بسیار موجب شگفتى است که در غالب کتابهاى اهل تسنن اعم از لغت و حدیث و غیره هنگامى که واژه عاشوراء و معنى و مقصود از آن را بیان کردهاند اشارهاى به وقوع حادثه شهادت حضرت ابىعبدالله علیه السلام در این روز نکردهاند با اینکه در همین کتابها بارها و بارها به مناسبت، به حوادثى بىاهمیت اشاره شده است . و این گونه برخورد را باید کملطفى وبىلطفى آنان، یا خداىنکردهکتمان حقایق و سانسور مطالب لازم بهشمار آورد .
واژه «عاشوراء» بعد از شهادت حضرت امام حسین علیه السلام با همین واژه قبل از حادثه کربلا در مکتب تشیع و نیز نزد آگاهان از اهل تسنن زمین تا آسمان تفاوت دارد زیرا قبل از شهادت امام حسین مقصود از «عاشورا» دهم یکى از ماههاى قمرى یعنى محرم الحرام بود . اما پس از واقعه کربلا «عاشورا» به عنوان یک شعار بسیار پر محتوا، یک تابلوى گویاى سلسلهاى از حقایق تاریخى اسلام و یک مفهوم سازنده و آموزنده و آگاهى دهنده است و همان طور که گفته شده در ردیف بعثت پیامبر صلى الله علیه وآله و غدیر امیر مؤمنان علیه السلام است .
عاشورا قبل از اسلام در میان یهود
فیومى در مصباح المنیر گوید:
از رسول خدا صلى الله علیه وآله روایتشده: صوموا یوم عاشورا و خالفوا الیهود صوموا قبله یوما و بعده یوما .
سپس گوید:
معناى حدیث این است که یک روز قبل از عاشورا و یک روز بعد از عاشورا را هم روزه بگیرید تا از شباهتبه یهود که فقط روز دهم را روزه مىگرفتند خارج شوید . (42)
پس معلوم مىشود روز عاشورا نزد یهود از روزهاى بزرگى بوده که در آن روزه مىگرفتهاند .
در کتاب سنن دارمى از ابن عباس نقل شده که او گفت:
رسول خدا صلى الله علیه وآله هنگامى که به مدینه آمد دید که یهودیان روز عاشورا را روزه مىگیرند (43) آن حضرت سؤال کرد که چرا روزه مىگیرید؟ گفتند: زیرا این روزى است که موسى بر فرعون غالب شد . پس رسول خدا صلى الله علیه وآله به مسلمانان فرمود: شما به موسى علیه السلام اولى هستید پس شما هم روز عاشورا را روزه بگیرید . (44)
و همین روایتبا مختصر تفاوتى در سنن ابن ماجه نیز نقل شده است (45) در کتاب محلى از ابنحزم از عطاء نقل شده که او گوید:
از ابن عباس شنیدم مىگفتبا یهودیان (در روزه روز عاشورا) مخالفت کنید هم نهم را روزه بگیرید و هم دهم را (تا معلوم باشد این روزه روزه آنها نیست) (46) در کتاب صحیح بخارى و نیل الاوطار از ابوموسى نقل کردهاند:
ان یوم عاشوراء تعظمه الیهود و تتخذه عیدا فقال رسول الله صلى الله علیه وآله: صوموه انتم . (47)
در جمهرة اللغة آمده:
والعاشوراء قد تکلموا به قدیما و کانت الیهود تصومه فقال النبى صلى الله علیه وآله: نحن احق بصومه . (48)
در صحیح مسلم آمده: کان اهل خیبر (یهودى بودند) یصومون یوم عاشورا و یتخذونه عیدا و یلبسون نساءهم فیه حلیهم و شارتهم فقال رسول الله صلى الله علیه وآله: فصوموه انتم . (49)
عاشورا در میان مسیحیان پیش از اسلام
در مصباح المنیر آمده:
ان رسول الله صلى الله علیه وآله صام عاشوراء، فقیل له: ان الیهود و النصارى تعظمه فقال اذا
کان العام المقبل صمنا التاسع . (50)
ظاهرا مقصود حضرت این بوده که روز نهم را به روز دهم مىافزاییم تا شبیه به کار یهود و نصارا نباشد .
از این نقل مصباح المنیر برمىآید که مسیحیان هم عاشورا را گرامى مىداشتهاند .
اما در این مورد غیر از این مصدر، تاکنون به مدرک دیگرى برنخوردهایم .
ادامه دارد
اعتذار
به دلیل اشکالات فنى که در حروفچینى شماره چهارم پیام حوزه به وجود آمد، متاسفانه دو جمله از مقاله «مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى» حذف شده بود که ذیلا اصلاح مىشود:
ص 134 سطر آخر «فکر و وقت محققان حوزه حداکثر استفاده شود» .
ص 136 سطر آخر «به طور کلى برنامهریزى و خطمشىهاى مرکز براى هر دوره زمانى چگونه تعیین مىشود» .
پىنوشت:
1) این مقاله به مناسبت کنگره امام خمینى و فرهنگ عاشورا که در محرم 1416 برگزار گردید نگاشته شده است .
2) العین، ج 1، ص 249، چاپ انتشارات هجرت، قم . خلیل بن احمد از علماى سده دوماست .
3) لیثبن نصر . همان است که گفته شده کتاب العین خلیل بن احمد را تکمیل کرده و از علماى سده دوم است .
4) ترجمهاش یافت نشد .
5) محمدبنزیاد متوفاى 231 کان نحویا عالما باللغة . به بغیة الوعاة، سیوطى، ص 42 رجوع شود .
6) در معجمالبلدان ذکر نشده است .
7) عشر بهکسر عین است .
8) فقیه شافعى و نحوى متوفاى 264 .
9) تهذیب اللغة، ازهرى، ج 1، ص 409، چاپ مصر، 1384 . ازهرى از علماى سده چهارم است .
10) ترجمهاش را پیدا نکردم .
11) النهایة، ابن اثیر متوفاى 606، ج 1، ص 190 و ج 3، ص 240 .
12) مقائیس، احمد بن فارس متوفاى 395، ج 4، ص 346، چاپ مصر .
13) چاپ بیروت، دارصادر در ماده عشر .
14) ج 2، ص 747 و ج 3، ص 1191، چاپ هفت جلدى .
15) ج 2، ص 89 و ج 3، ص 9، چاپ چهار جلدى .
16) حسین بن احمد بن خالویه از فضلاى امامیه و عارفین به عربیت است . وفاتش در حلب به سال 370 . به هدیة الاحباب رجوع شود .
17) ج 3، ص 400، چاپ افست .
18) ج 1، ص 254 . هروى متوفاى 401 است .
19) ص 362، چاپ مصر، میدانى متوفاى 518 است .
20) ص 57 و 342 .
21) نصارى فقط در کلام فیومى آمده است . و در یک روایت که در فقیه و تهذیب و وافى و جامع احادیث الشیعه نقل شده به داوود علیه السلام هم این روزه نسبت داده شده است .
22) ابوالفضائل حسن بن محمد عمرى متوفاى 650 لغوى و نحوى و محدث بوده است و کتابى در احادیث موضوعه دارد . به الکنى و الالقاب محدث قمى و بغیة الوعاة سیوطى رجوع شود .
23) مصباح المنیر، ص 104 .
24) ماده 4، ش ر، چاپ قدیم و جدید .
25) ج 1، ص 126 و ج 2، ص 836 .
26) ج 1، ص 465 و ج 2، ص 88 .
27) ماده تسع و عشر .
28) ص 284، چاپ سنگى .
29) ج 1، ص 77 و ج 2، ص 784 .
30) نام کتابى است از تالیفات شعرانى ظ .
31) شبیه این حدیث در جامع احادیث الشیعه، ج 9، ص 476 و وافى ج 7، ص 13 به نقل از فقیه و تهذیب آمده است .
32) نام کتابى است در فقه یا حدیث .
33) نام کتابى است در فقه ظ .
34) همین دو هم ثابت نیست مگر صوم حزنى که فقهاى شیعه فرمودهاند .
35) دستور العلماء، چاپ دوم، ج 2، ص 291 .
36) مصباح المنیر ص 104 .
37) الغریبین ج 1، ص 254 و النهایة ج 1، ص 190 و عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری ج 11، ص 116 .
38) صحاح اللغة ج 2، ص 747 .
39) ج 1، ص 126 .
40) مصباح المنیر، ص 104 .
41) شفاء الصدور، چاپ سنگى، 259 به نقل از امالى و علل الشرائع شیخ صدوق رحمه الله .
42) مصباح المنیر، ص 104 .
43) برخى گمان کردهاند معنى حدیث این است که پیامبر صلى الله علیه وآله روز عاشورا از مکه به مدینه آمده و دیدهاست که یهودیان روزهاند وبراین اساس برروایت اشکال کردهاند که روز ورود رسول خداصلى الله علیه وآله عاشوراء نبوده است . اما با مراجعه به اصل حدیثبه نقل سنن دارمى (نه سنن ابن ماجه) واضح است که معناى حدیث همان است که در متن یاد شد .
44) سنن دارمى، ج 2، ص 22 .
45) سنن ابن ماجه، ج 1، ص 552 .
46) المحلى ابنحزم، ج 7، ص 18 .
47) صحیح بخارى، ج 3 ، ص 57 ; نیل الاوطار، ج 4 ، ص 326 .
48) جمهرة اللغة، ابن درید، ج 3 ، ص 390 .
49) صحیح مسلم، ج 3 ، ص 150 .
50) مصباح المنیر، ص 104 .
× کتاب العین از خلیل بن احمد:
عاشورا الیوم العاشر من المحرم . و یقال: بل التاسع . کان المسلمون یصومونه قبل فرض شهر رمضان . (2)
× تهذیب اللغة از ابىمنصور محمد بن احمد ازهرى:
قال اللیث (3) : و یوم عاشوراء هو الیوم العاشر من المحرم، قلت: ولم اسمع فی
امثلة الاسماء اسما على فاعولا، الا احرفا قلیلة . قال ابن بزرج (4) : الضاروراء: الضراء، والساروراء: السراء، والدالولاء: الدالة . وقال ابن الاعرابى (5) : الخابوراء: موضع . (6)
و روى عن ابن عباس انه قال فی صوم عاشوراء: لئن سلمت الى قابل لاصومن الیوم التاسع . و روى عنه انه قال: رعت الابل عشرا (7) و انما هی تسعة ایام .
قلت: ولقول ابن عباس وجوه من التاویلات:
احدها انه کره موافقة الیهود لانهم یصومون الیوم العاشر . و روى عن ابنعیینه عن عبیدالله بن ابی یزید قال: سمعت ابن عباس یقول: صوموا التاسع و العاشر ولاتشبهوا بالیهود .
والوجه الثانى ما قال اسماعیل بن یحیى المزنی (8) : یحتمل ان یکون التاسع العاشر .
قلت کانه تاول فیه عشرالورد انها تسعة و هو الذی حکاه اللیث عن الخلیل و لیس ببعید من الثواب . (9)
× جمهرة اللغة از ابن درید:
عاشوراء یوم سمى فی الاسلام ولم یعرف فی الجاهلیة و لیس فی کلامهم فاعولاء ممدودا الا عاشوراء . هکذا قال البصریون وزعم قوم عن ابن الاعرابی انه سمع خابوراء اخبرنى بذلک حامد بن طرفة (10) عنه . ولم یجئ بهذا الحرف اصحابنا و لا ادری مما هو .
فاما عاشوراء فعلى فاعولاء وقد حکى على هذا الوزن خابوراء موضع ولم یجئ فی کلامهم غیره - و ستراه فى اللفیف ان شاء الله - والعاشوراء قد تکلموا به قدیما و کانت الیهود تصومه فقال النبی صلى الله علیه وآله: نحن احق بصومه .
× النهایة ابناثیر :
و فیه (اى فی الحدیث) ذکر عاشوراء هو الیوم العاشر من المحرم و هو اسم اسلامی . ولیس فی کلامهم فاعولاء بالمد غیره، وقد الحق به تاسوعاء و هو تاسع المحرم . وقیل ان عاشوراء هو التاسع، ماخوذ من العشر فی اوراد الابل - وقد تقدم مبسوطا فی حرف التاء . -
فیه (اى فى الحدیث) : لئن بقیت الى قابل لاصومن تاسوعاء هو الیوم التاسع من المحرم . و انما قال ذلک کراهة لموافقة الیهود فانهم کانوا یصومون عاشوراء و هو العاشر، فاراد ان یخالفهم و یصوم التاسع .
قال الازهرى: اراد بتاسوعاء عاشوراء، کانه تاول فیه عشر ورد الابل تقول العرب: وردت الابل عشرا اذا وردت الیوم التاسع .
و ظاهر الحدیثیدل على خلافه، لانه قد کان یصوم عاشوراء و هو الیوم العاشر ثم قال: لئن بقیت الى قابل لاصومن تاسوعاء، فکیف یعد بصوم قد کان یصومه . (11)
× مقائیس اللغة ابن فارس:
عاشوراء الیوم العاشر من المحرم . (12)
× لسان العرب ابن منظور:
عاشوراء و عشوراء ممدودان: الیوم العاشر من المحرم . و قیل: التاسع . . . (13)
× صحاح اللغة جوهرى:
یوم عاشوراء و عشوراء ایضا ممدودان .
والتاسوعاء قبل یوم العاشوراء، و اظنه مولدا . (14)
× قاموس المحیط فیروزآبادى:
العاشوراء و العشوراء و یقصران و العاشور: عاشر المحرم او تاسعه .
التاسوعاء قبل یوم عاشوراء، مولد . (15)
× تاج العروس زبیدى:
(العاشوراء) قال شیخنا: قلت: المعروف تجرده من آل (والعشوراء ممدودان و تقصران و العاشور عاشر محرم) وقد الحق به تاسوعاء . قلت: هذه و الالفاظ الاربعة التی ذکرها الازهری یستدرک بها على بن درید حیث قال فی الجمهرة: لیس لهم فاعولاء غیر عاشوراء لاثانی له قال شیخنا: و یستدرک علیهم حاضوراء . و زاد ابن خالویه (16) ساموعاء (او تاسعه) و به اول المزنى الحدیث: لاصومن التاسع فقال یحتمل ان یکون التاسع هو العاشر . . . . (17)
× الغریبین از هروى:
و فی حدیث ابن عباس: لئن بقیت الى قابل لاصومن التاسع . قال ابو منصور یعنی عاشوراء، کانه تاول فیه عشر الورد انها تسعة ایام والعرب تقول وردت الابل عشرا اذا وردت یوم التاسع . . . و یحتمل ان یکون کره موافقة الیهود لانهم یصومون الیوم العاشر فاراد ان یخالفهم و یصوم الیوم التاسع . (18)
× السامی فی الاسامی از میدانى:
فصل فی مشاهیر ایام العرب فی السنة یوم عاشوراء و عشوراء روز دهم از محرم . (19)
× مختار الصحاح رازى:
یوم عاشوراء و عشوراء ایضا ممدودان .
التاسوعاء بالمد قبل یوم العاشوراء، و اظنه مولدا . (20)
× مصباح المنیر از فیومى:
و عاشوراء عاشر المحرم . . . و فیها لغات: المد و القصر مع الالف بعد العین و عشوراء بالمد مع حذف الالف .
و قوله علیه الصلاة والسلام: لاصومن التاسع .
مذهب ابن عباس و اخذ به بعض العلماء ان المراد بالتاسع یوم عاشوراء فعاشوراء عنده تاسع المحرم، و المشهور من اقاویل العلماء سلفهم و خلفهم ان عاشوراء عاشر المحرم و التاسوعاء تاسع المحرم استدلالا بالحدیث الصحیح انه علیه الصلاة و السلام صام عاشوراء فقیل له: ان الیهود و النصارى (21) تعظمه فقال: فاذا کان العام المقبل صمنا التاسع . فانه یدل على انه یصوم غیر التاسع فلایصح ان یعد بصوم ماقدصامه .
و قیل اراد ترک العاشر و صوم التاسع وحده خلافا لاهل الکتاب . وفیه نظر
لقوله علیه الصلاة والسلام فی حدیث: صوموا یوم عاشوراء و خالفوا الیهود صوموا قبله یوما و بعده یوما . و معناه صوموا معه یوما قبله او بعده حتى تخرجوا عن التشبیه بالیهود فی افراد العاشر .
و اختلف هل کان واجبا و نسخ بصوم رمضان او لم یکن واجبا قط . واتفقوا على ان صومه سنة .
و اما تاسوعاء فقال الجوهری اظنه مولدا . و قال الصغانی (22) مولد . فینبعی ان یقال اذا استعمل مع عاشوراء فهو قیاس العربی لاجل الازدواج، و ان استعمل وحده فمسلم ان کان غیر مسموع . (23)
× مجمع البحرین از طریحى:
التاسوعاء قبل یوم العاشوراء . قال الجوهری: و اظنه مولدا .
یوم عاشوراء بالمد و القصر و هو عاشر المحرم و هو اسم اسلامی و جاء عشوراء بالمد مع حذف الالف التی بعد العین . . . . (24)
× منتهى الارب از صفىپور (سده سیزدهم) :
عاشوراء بالمد دهم محرم یا نهم آن . و در آن لغات است: عشوراء بالمد و عاشورى و عشورى مقصورین و عاشور . . . وقال بعضهم: عاشوراء معرفة لایدخل علیها الالف و اللام و لا یوصف بها الیوم و لکن یضاف الیها .
تاسوعاء روز نهم محرم . مولد است . (25)
× معیار اللغة از محمد على شیرازى (سده سیزدهم) :
العاشوراء ککافور و العاشوراء بالممدود و العشوراء کصبور بالممدودة و تقصران عاشر المحرم قتل فیه الحسین بن علی علیهما السلام .
التاسوعاء ککافور بالممدودة التاسع من المحرم . (26)
× ترجمه قاموس المحیط از محمد یحیى قزوینى (سده دوازدهم) :
عاشوراء بر وزن باحوراء و عشوراء بر وزن صغوراء و هر دو به قصر هم آمده و عاشور بر وزن کافور دهم ماه محرم یا نهم محرم است .
تاسوعاء به مد آخر روز پیش از عاشوراست . و جوهرى گوید که گمان من این است که مولد است . (27)
× منتخب اللغة شاه جهانى از سید عبدالرشید حسینى مدنى:
عاشور دهم روز محرم یا نهم روز، و آن را عاشوراء و عشوراء نیز خوانند . (28)
× اقرب الموارد از شرتوتى لبنانى:
العاشور و العاشوراء و العاشورى و العشورى عاشر المحرم و قیل تاسعه، والمشهور ان عاشوراء عاشر محرم و تاسوعاء تاسعه .
التاسوعاء الیوم التاسع من الشهر، و علیه روایة: لئن بقیت الى قابل لاصومن تاسوعاء . (29)
× دستور العلماء از قاضى عبدالنبى احمد نگرى:
عاشوراء هو الیوم العاشر من المحرم، یوم عظیم حدثت فیه حوادث عظیمة عجیبة البیان، کخلق آدم علیه السلام، و اخراجه من الجنان و قبول توبته و مغفرة العصیان، و طوفان نوح علیه السلام سیما شهادة الامام الهمام المظلوم المعصوم الشهید السعید ابیعبدالله الحسین رضیالله عنه ابن اسدالله الغالب علی بن
ابیطالب کرم الله وجهه، و سیحدث فیه امور عظام جسام او مهولة مخوفة کخروج الامام الهمام محمد المهدی رضی الله تعالى عنه، و نزول عیسى علیه السلام من السماء و خروج الدجال و دابة الارض خصوصا قیام القائم کما اخبر به المخبر الصادق الصدوق نبی آخر الزمان علیه و على آله الصلاة السلام من الله الملک المنان واستحسن الفقهاء فیه عشرة اعمال کما قال من الاکابر:
علیکم یوم عاشوراء قومی
بان تاتوا بعشر من فصال
بصوم و الصلاة و مسح اید
على راس الیتیم و الاغتسال
و صلح و العیادة للاعلاء
و توسیع الطعام على العیال
و ثامنها زیارة عالمیکم
و تاسعها الدعاء مع اکتحال
ولم تثبت هذه الاعمال من الاحادیث الصحیحة فان الاحادیث المنقولة موضوعات .
نعم الصوم و توسیع الطعام على العیال فی الیوم المذکور ثابتبالاحادیث الصحیحة .
و انما سمی عاشوراء لان الله تعالى اعطى لعشرة من الانبیاء عشر کرامات فی ذلک الیوم آدم و ادریس و نوحا و یونس و ایوب و یوسف و موسى و عیسى و ابراهیم و محمد صلوات الله علیهم اجمعین .
و هذا یوم من اطاع الله تعالى فیه نال جزیل الثواب و من عصاه فیه عوقب باشد العقاب و العذاب کقاتل حسین بن علی رضىالله تعالى عنهما، بل من امر بقتله و استبشربه .
و فی الیواقیت (30) : یجب على الابوین ان یامر الصبى بصوم یوم عاشوراء اذا کان لایلحقه ضرر لانه روى فى الاخبار ان النبى المختار علیه السلام کان یدعوالحسن والحسین رضى الله تعالى عنهما وقت السحر و یلقى البزاق فی فیهما و کان یقول لفاطمة رضی الله تعالى عنها: لاتطعمیهما الیوم شیئا فان هذا یوم تصوم الوحوش و لاتاکل . (31)
و فی الملتقط (32) روى ابوسعید الخدری رضى الله تعالى عنه عن النبی علیه الصلاة والسلام انه قال: من صام یوم عاشورا، کان کفارة لذنب سنة، و من وسع النفقة على عیاله یوسع الله علیه الرزق سنة .
و فی الشرعیة (33) : یستحب ان یصوم قبل یوم عاشوراء یوما و بعده یوما خلافا لاهل الکتاب .
و اعلم ان الفقهاء و العباد یلتزمون الصلاة و الادعیة فی هذا الیوم و یذکرون فیها الاحادیث ولم یثبتشىء منها عند اهل الحدیث غیر الصوم و توسیع الطعام (34) کما مر . (35)
از مطالبى که از این بیست کتاب نقل شد مطالب ذیل استفاده مىشود:
1) در زبان عربى واژهاى که بر وزن «عاشوراء» باشد یا نداریم و یا بسیار کم است .
2) این واژه به چهار وزن دیگر هم استعمال شده است: عاشور، عاشورى، عشوراء و عشورى .
3) بعضى گفتهاند این کلمه معرفه است و الف و لام بر سر آن در نمىآید و صفتیوم قرار نمىگیرد بلکه یوم به آن اضافه مىشود .
4) صاحب جمهرة اللغة و صاحب النهایة صاحب و مجمع البحرین گفتهاند: این واژه اسم اسلامى است و قبل از اسلام نبوده است .
اما ظاهرا این مطلب درست نیست زیرا در نقلهاى متعدد از عاشوراء قبل از اسلام سخن رفته است که در همین مقال قبلا یاد شد و بعد هم خواهد آمد مگر اینکه گفته شود: قبل از اسلام مصداق عاشوراء - یعنى دهم یا نهم محرم - مطرح بوده است نه واژه عاشوراء .
5) با اینکه در تاریخ حادثه کربلا و مطالب مربوط به آن هر جا واژه عاشوراء به کار برده شده و مىشود مقصود دهم محرم است اما در موارد دیگر احتمال داده شده که مقصود از عاشوراء نهم محرم باشد و با تاسوعاء فرقى نداشته باشد .
اما ظاهرا این احتمال ناشى از استفاده نادرست از برخى روایات باشد زیرا معنى روایت: «لاصومن التاسع» افزودن روزه روز نهم به روز دهم است (همانطور که در روایات آمده و در آینده نقل خواهد شد) نه اینکه مقصود از نهم ماه، عاشورا باشد .
فیومى در مصباح المنیر گوید: المشهور من اقاویل العلماء سلفهم و خلفهم ان عاشوراء عاشر المحرم و التاسوعاء تاسع المحرم» (36) علاوه براین ماده «ع ش ر» براین مطلب گواهى مىدهد .
6) و کسانى که احتمال دادهاند مقصود از عاشورا نهم محرم باشد گفتهاند: هنگامى که شتر نه روز از آب استفاده کند یعنى وارد روز نهم شود گفته مىشود «وردت الابل عشرا» و این به خاطر آن است که تتمه روز اول و ابتداى روز آخر را به حساب مىآورند و مجموعا ده مىشود و بنابراین اطلاق عاشورا بر روز نهم بىاشکال است . (37)
و واضح است این مطلب یک توجیه است اگر اصل استعمال عاشورا در روز نهم مسلم بود مىتوانستیم این طور توجیه کنیم نه اینکه این مطلب را دلیل براى اثبات استعمال بدانیم .
7) جوهرى در صحاح اللغه گوید: «التاسوعاء قبل یوم العاشوراء و اظنه مولدا» یعنى گمان مىکنم استعمال واژه تاسوعا عربى اصیل نباشد . (38)
و همین مطلب را در برخى از لغت نامههاى دیگر هم مىبینیم . صاحب «منتهى الارب» گوید: «تاسوعاء روز نهم محرم مولد است» . (39)
و صاحب مصباح المنیر گوید:
تاسوعاء: قال الجوهری اظنه مولدا . و قال الصغانی: مولد . فینبغی ان یقال اذا استعمل مع عاشوراء فهو قیال العربی لاجل الازدواج و ان استعمل وحده فمسلم ان کان غیر مسموع . (40)
8) تاکنون در میان روایاتى که از رسول خدا صلى الله علیه وآله و امیر مؤمنان علیه السلام و امام مجتبى علیه السلام در باره اخبار از شهادت امام حسین علیه السلام در عراق و کربلا نقل شده روایتى که لفظ عاشوراء در آن باشد یعنى خبر داده باشند که شهادت حضرت حسین علیه السلام روز عاشوراء واقع مىشود ندیدهام بلکه فقط خبر از اصل شهادت و مکان شهادت دادهاند نه زمان آن . بله فقط از میثم تمار نقل شده که خبر از شهادت حضرت حسین علیه السلام در دهم محرم داده است . (41)
بسیار موجب شگفتى است که در غالب کتابهاى اهل تسنن اعم از لغت و حدیث و غیره هنگامى که واژه عاشوراء و معنى و مقصود از آن را بیان کردهاند اشارهاى به وقوع حادثه شهادت حضرت ابىعبدالله علیه السلام در این روز نکردهاند با اینکه در همین کتابها بارها و بارها به مناسبت، به حوادثى بىاهمیت اشاره شده است . و این گونه برخورد را باید کملطفى وبىلطفى آنان، یا خداىنکردهکتمان حقایق و سانسور مطالب لازم بهشمار آورد .
واژه «عاشوراء» بعد از شهادت حضرت امام حسین علیه السلام با همین واژه قبل از حادثه کربلا در مکتب تشیع و نیز نزد آگاهان از اهل تسنن زمین تا آسمان تفاوت دارد زیرا قبل از شهادت امام حسین مقصود از «عاشورا» دهم یکى از ماههاى قمرى یعنى محرم الحرام بود . اما پس از واقعه کربلا «عاشورا» به عنوان یک شعار بسیار پر محتوا، یک تابلوى گویاى سلسلهاى از حقایق تاریخى اسلام و یک مفهوم سازنده و آموزنده و آگاهى دهنده است و همان طور که گفته شده در ردیف بعثت پیامبر صلى الله علیه وآله و غدیر امیر مؤمنان علیه السلام است .
عاشورا قبل از اسلام در میان یهود
فیومى در مصباح المنیر گوید:
از رسول خدا صلى الله علیه وآله روایتشده: صوموا یوم عاشورا و خالفوا الیهود صوموا قبله یوما و بعده یوما .
سپس گوید:
معناى حدیث این است که یک روز قبل از عاشورا و یک روز بعد از عاشورا را هم روزه بگیرید تا از شباهتبه یهود که فقط روز دهم را روزه مىگرفتند خارج شوید . (42)
پس معلوم مىشود روز عاشورا نزد یهود از روزهاى بزرگى بوده که در آن روزه مىگرفتهاند .
در کتاب سنن دارمى از ابن عباس نقل شده که او گفت:
رسول خدا صلى الله علیه وآله هنگامى که به مدینه آمد دید که یهودیان روز عاشورا را روزه مىگیرند (43) آن حضرت سؤال کرد که چرا روزه مىگیرید؟ گفتند: زیرا این روزى است که موسى بر فرعون غالب شد . پس رسول خدا صلى الله علیه وآله به مسلمانان فرمود: شما به موسى علیه السلام اولى هستید پس شما هم روز عاشورا را روزه بگیرید . (44)
و همین روایتبا مختصر تفاوتى در سنن ابن ماجه نیز نقل شده است (45) در کتاب محلى از ابنحزم از عطاء نقل شده که او گوید:
از ابن عباس شنیدم مىگفتبا یهودیان (در روزه روز عاشورا) مخالفت کنید هم نهم را روزه بگیرید و هم دهم را (تا معلوم باشد این روزه روزه آنها نیست) (46) در کتاب صحیح بخارى و نیل الاوطار از ابوموسى نقل کردهاند:
ان یوم عاشوراء تعظمه الیهود و تتخذه عیدا فقال رسول الله صلى الله علیه وآله: صوموه انتم . (47)
در جمهرة اللغة آمده:
والعاشوراء قد تکلموا به قدیما و کانت الیهود تصومه فقال النبى صلى الله علیه وآله: نحن احق بصومه . (48)
در صحیح مسلم آمده: کان اهل خیبر (یهودى بودند) یصومون یوم عاشورا و یتخذونه عیدا و یلبسون نساءهم فیه حلیهم و شارتهم فقال رسول الله صلى الله علیه وآله: فصوموه انتم . (49)
عاشورا در میان مسیحیان پیش از اسلام
در مصباح المنیر آمده:
ان رسول الله صلى الله علیه وآله صام عاشوراء، فقیل له: ان الیهود و النصارى تعظمه فقال اذا
کان العام المقبل صمنا التاسع . (50)
ظاهرا مقصود حضرت این بوده که روز نهم را به روز دهم مىافزاییم تا شبیه به کار یهود و نصارا نباشد .
از این نقل مصباح المنیر برمىآید که مسیحیان هم عاشورا را گرامى مىداشتهاند .
اما در این مورد غیر از این مصدر، تاکنون به مدرک دیگرى برنخوردهایم .
ادامه دارد
اعتذار
به دلیل اشکالات فنى که در حروفچینى شماره چهارم پیام حوزه به وجود آمد، متاسفانه دو جمله از مقاله «مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى» حذف شده بود که ذیلا اصلاح مىشود:
ص 134 سطر آخر «فکر و وقت محققان حوزه حداکثر استفاده شود» .
ص 136 سطر آخر «به طور کلى برنامهریزى و خطمشىهاى مرکز براى هر دوره زمانى چگونه تعیین مىشود» .
پىنوشت:
1) این مقاله به مناسبت کنگره امام خمینى و فرهنگ عاشورا که در محرم 1416 برگزار گردید نگاشته شده است .
2) العین، ج 1، ص 249، چاپ انتشارات هجرت، قم . خلیل بن احمد از علماى سده دوماست .
3) لیثبن نصر . همان است که گفته شده کتاب العین خلیل بن احمد را تکمیل کرده و از علماى سده دوم است .
4) ترجمهاش یافت نشد .
5) محمدبنزیاد متوفاى 231 کان نحویا عالما باللغة . به بغیة الوعاة، سیوطى، ص 42 رجوع شود .
6) در معجمالبلدان ذکر نشده است .
7) عشر بهکسر عین است .
8) فقیه شافعى و نحوى متوفاى 264 .
9) تهذیب اللغة، ازهرى، ج 1، ص 409، چاپ مصر، 1384 . ازهرى از علماى سده چهارم است .
10) ترجمهاش را پیدا نکردم .
11) النهایة، ابن اثیر متوفاى 606، ج 1، ص 190 و ج 3، ص 240 .
12) مقائیس، احمد بن فارس متوفاى 395، ج 4، ص 346، چاپ مصر .
13) چاپ بیروت، دارصادر در ماده عشر .
14) ج 2، ص 747 و ج 3، ص 1191، چاپ هفت جلدى .
15) ج 2، ص 89 و ج 3، ص 9، چاپ چهار جلدى .
16) حسین بن احمد بن خالویه از فضلاى امامیه و عارفین به عربیت است . وفاتش در حلب به سال 370 . به هدیة الاحباب رجوع شود .
17) ج 3، ص 400، چاپ افست .
18) ج 1، ص 254 . هروى متوفاى 401 است .
19) ص 362، چاپ مصر، میدانى متوفاى 518 است .
20) ص 57 و 342 .
21) نصارى فقط در کلام فیومى آمده است . و در یک روایت که در فقیه و تهذیب و وافى و جامع احادیث الشیعه نقل شده به داوود علیه السلام هم این روزه نسبت داده شده است .
22) ابوالفضائل حسن بن محمد عمرى متوفاى 650 لغوى و نحوى و محدث بوده است و کتابى در احادیث موضوعه دارد . به الکنى و الالقاب محدث قمى و بغیة الوعاة سیوطى رجوع شود .
23) مصباح المنیر، ص 104 .
24) ماده 4، ش ر، چاپ قدیم و جدید .
25) ج 1، ص 126 و ج 2، ص 836 .
26) ج 1، ص 465 و ج 2، ص 88 .
27) ماده تسع و عشر .
28) ص 284، چاپ سنگى .
29) ج 1، ص 77 و ج 2، ص 784 .
30) نام کتابى است از تالیفات شعرانى ظ .
31) شبیه این حدیث در جامع احادیث الشیعه، ج 9، ص 476 و وافى ج 7، ص 13 به نقل از فقیه و تهذیب آمده است .
32) نام کتابى است در فقه یا حدیث .
33) نام کتابى است در فقه ظ .
34) همین دو هم ثابت نیست مگر صوم حزنى که فقهاى شیعه فرمودهاند .
35) دستور العلماء، چاپ دوم، ج 2، ص 291 .
36) مصباح المنیر ص 104 .
37) الغریبین ج 1، ص 254 و النهایة ج 1، ص 190 و عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری ج 11، ص 116 .
38) صحاح اللغة ج 2، ص 747 .
39) ج 1، ص 126 .
40) مصباح المنیر، ص 104 .
41) شفاء الصدور، چاپ سنگى، 259 به نقل از امالى و علل الشرائع شیخ صدوق رحمه الله .
42) مصباح المنیر، ص 104 .
43) برخى گمان کردهاند معنى حدیث این است که پیامبر صلى الله علیه وآله روز عاشورا از مکه به مدینه آمده و دیدهاست که یهودیان روزهاند وبراین اساس برروایت اشکال کردهاند که روز ورود رسول خداصلى الله علیه وآله عاشوراء نبوده است . اما با مراجعه به اصل حدیثبه نقل سنن دارمى (نه سنن ابن ماجه) واضح است که معناى حدیث همان است که در متن یاد شد .
44) سنن دارمى، ج 2، ص 22 .
45) سنن ابن ماجه، ج 1، ص 552 .
46) المحلى ابنحزم، ج 7، ص 18 .
47) صحیح بخارى، ج 3 ، ص 57 ; نیل الاوطار، ج 4 ، ص 326 .
48) جمهرة اللغة، ابن درید، ج 3 ، ص 390 .
49) صحیح مسلم، ج 3 ، ص 150 .
50) مصباح المنیر، ص 104 .
تبلیغات
