هستی شناسی «منشأ اختلاف و تکثر دینی» و تحلیل معرفت شناختی آن (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
آگاهی از چیستی و منشأ اختلافات دینی، بر موضع نظری و عملی ما نسبت به مسئله تنوع دینی بسیار مؤثر است. اما به اعتراف منابع رسمی تاریخ ادیان، موضوع منشأ دین و به تبع آن منشأ اختلاف دینی، متعلق به ماقبل تاریخ و فراتر از اندیشه بشری است. درحالیکه با رویکرد واقع گرایی مؤلف محور به قرآن کریم می توان گزارش هایی متواتر و واقع نما از اولین اختلافات دینی به دست آورد. از این منظر، پژوهش حاضر با هدف واکاوی هستی شناختی نخستین اختلاف های دینی و عوامل پیدایش آنها با روش توصیفی- تحلیلی به این مسئله می پردازد که ماهیت اختلافات دینی که به تعدد و سپس تکثر دین می انجامد، چیست و علت/منشأ آنها چگونه تبیین می شود؟ براساس یافته های پژوهش حقیقت تنوع دینی، «تفرق دین» است و مهم ترین منشأ غیرمعرفتی تفرق دین «بغی اجتماعی» است که از سویی بر بستر عوامل غیرمعرفتی فردی چون فساد و ستمگری (ظلم)، حسادت و برتری جویی (علوّ) سامان یافته و از سوی دیگر عوامل معرفتی آن توسط گروهی از طبقه متنفذان و اعیان جامعه، در قالب توجیهات شبه عقلانی ناشی از جحد (انکار پس از علم) و شکاکیت (تردید پس از علم) نسبت به ارکان معرفتی دین، با حربه «تحریف معیارهای عقلانیت و معرفت» فراهم شده است؛ این جهالت گسترده، خلاف اراده، حکم و رضایت الهی، اما ذیل علم، قدر و قضای الهی صورت گرفته است. نتیجه دریافت مذکور، طرح نظریاتی درباره حقانیت و نجات بخشی ادیان است که مطابق واقعیات متواتر تاریخ، ناظر بر مراتب تشکیکی دین الهی، هماهنگ با آموزه امرٌ بین الأمرین و تجویزگر دینداری پویا و متکامل باشد.The Ontology of the “Origin of Religious Disagreement and Plurality” and Its Epistemic Analysis
Knowledge of the quiddity and origin of religious disagreements is highly effective on our theoretical and practical stance to the religious diversity question. However, as confessed by the formal sources of religion history, the question of religious origin and – consequently – religious disagreement goes back to pre-historic era and is beyond human thought. Nonetheless, the adoption of author-oriented realism to the noble Qur’ān can help attain recurrent and realistic reports about the first religious disagreements. Thus, this study set out to explore ontologically the first religious disagreements and the factors effective on their creation through a descriptive-analytical method in order to answer the question about the quiddity of religious disagreements that lead to religious multicity and then plurality as well as to determine their reason/origin. Based on the findings of this study, the reality of religious diversity is “religious disunity,” and the most important non-epistemic source of religious division is “social rebellion” that is based on individual non-epistemic factors such as corruption and tyranny (oppression), envy and supremacy-seeking (magnanimity) and whose epistemic factors are provided by the members of an influential and powerful group in the society. They do this in the form of pseudo-rational justifications derived from jaḥd (denial after knowledge) and shakākiyyat (doubt after knowledge) toward the epistemic principles of religion via the trick “distorting the criteria of rationality and knowledge.” This widespread ignorance is done against the divine will, rule, and satisfaction, but under God’s knowledge, destiny, and providence. The analysis of the foregoing perception is the presentation of theories about the truthfulness and saving capability of religions that – according to the recurrent realities of history – regard the gradation levels of the divine religion, is aligned with the intermediate position, and prescribes a dynamic and perfect religiosity.
تبلیغات
