ماهیت گزاره های عملی نزد ابن سینا: تأملی بر چهار خوانش رقیب (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
ازجمله تقسیمات مشهور در سنت فلسفه مشاء که در متون ارسطو ریشه دارد، دسته بندی حکمت به دو بخش عملی و نظری است که ابن سینا نیز همسو با چنین سنتی، این تقسیم بندی را در آثار خود مطرح کرده است. پرسش درباره ماهیت گزاره های هنجاری (اخلاقی/عملی)، موضوعی مناقشه برانگیز است؛ به گونه ای که برخی مفسران، حکمت عملی را ازنظر شیخ الرئیس، متعلَق عقل عملی و فاقد حیث شناختی (غیر قابل اتصاف به صدق و کذب) دانسته و برخی دیگر با پذیرش این تعلق، آن را دارای حیثیت شناختی قلمداد کرده اند. درمیان این دسته دوم نیز وحدت نظر وجود ندارد: برخی از آنان گزاره های حکمت عملی را شناختنی، ولی حاصل بنای عقلا و منتَج از صناعت جدل (متکی بر مشهورات) محسوب کرده اند؛ درحالی که برخی دیگر این گزاره های شناختنی را حاصل صناعت برهان و مستقل از بنای عقلا و درنتیجه، واقع گرا شمرده اند. در این جستار، پس از نقد دو دریافت اول، امکان شکل گیری دو گونه تفسیر واقع گرایانه از سرشت حکمت عملی ازمنظر بوعلی از یکدیگر تفکیک خواهد شد: مطابق تفسیر اول، حکمت عملی، حوزه ای مستقل از حکمت نظری و دارای مبادی خاص خود است؛ سپس با نقد این دریافت، از امکان صورت گرفتن تفسیر واقع گرایانه دوم دفاع می شود که مطابق آن، گزاره های عقل عملی اولاً دارای حیث شناختی هستند؛ ثانیاً حاصل صناعت برهان اند و نفس الأمر آن ها مستقل از ذهن است؛ ثالثاً متعلق عقل نظری و مندرج ذیل حکمت نظری هستند؛ به گونه ای که حکمت عملی در مبادی خویش وابسته به حکمت نظری است و مبادی بدیهی خاص خود را ندارد.The Nature of Practical Propositions in Avicenna’s Work: A Reflection on Four Rival Interpretations
One of the famous divisions in the tradition of Peripatetic philosophy, rooted in Aristotle’s texts, is the division of wisdom into practical and theoretical, and Avicenna, in line with this tradition, introduces this division in his works. But the question of the nature of normative (moral/practical) propositions is controversial. Some commentators consider practical wisdom as belonging to practical intellect and non-cognitive and others, by accepting this belonging, consider it cognitive. There is no agreement in this second category: some claim that propositions of practical wisdom are based on accepted belief and the product of rational construction and the result of the dialectical method, while others consider these propositions to be the product of demonstration; so, they interpret practical propositions realistically. At the same time, practical wisdom is considered a field independent of theoretical wisdom. In this essay, after critical consideration of the first two views, the possibility of two types of realistic interpretations of the nature of practical wisdom from Avicenna’s point of view will be distinguished from each other: according to the first interpretation, practical wisdom is a field independent of theoretical wisdom and has its own principles; then, by criticizing this interpretation, the possibility of the second realist interpretation is defended. Accordingly, propositions of practical reason firstly have a cognitive aspect; secondly, are the result of demonstration and are mind-independent; thirdly, they belong to theoretical reason and are included under theoretical wisdom, in such a way that practical wisdom is dependent on theoretical wisdom in its principles and does not have its own self-evident principles.
تبلیغات
