تجاری شدن جداره های شهری و تاثیر آن بر کیفیت فضایی محلات مسکونی. مطالعه موردی: کوی نصر تهران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

آمایش و ساماندهی یکپارچه کاربری و فعالیت زمین، یکی از حساس ترین اقدامات در روند توسعه شهرها است که بر مرز میان توسعه مورد نیاز شهر و کیفیت زندگی جوامع محلی گام برمی دارد. موفقیت در تعادل بخشی میان این دو حیطه، نیازمند نگاهی یک پارچه به پیامدها و تعارضات احتمالی به لحاظ رفاه اجتماعی، حفاظت زیست محیطی و کارایی اقتصادی است. یکی از زمینه های تشدید این تعارضات، تمایل همیشگی فعالیت های تجاری- اداری به مکان گزینی در جداره شریان های اصلی ارتباطی و مراکز محلات مسکونی است، که غالباً به منظور استفاده از تسهیلات زیرساختی و فرصت های اقتصادی- مالی موجود در نواحی مسکونی پدیدار می شود. پدیده مذکور تحت عنوان تجاری شدن نواحی مسکونی، طی سالیان اخیر بخش عمده ای از جداره های محلات مسکونی کلان شهر تهران به ویژه محلات مرفه نشین شمالی شهر را در برگرفته و اثرات گوناگونی را بر کیفیت فضایی نواحی مسکونی بلافصل خود گذاشته است. لذا این پژوهش با هدف شناخت و ریشه یابی روند مذکور و روشن ساختن ضرورت آمایش فضایی در تجاری شدن نواحی مسکونی، مشخصاً به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که روند کنونی تجاری شدن شریان های اصلی محلات مسکونی در شهر تهران چه تأثیری بر کیفیت فضایی نواحی مسکونی بلافصل خود گذاشته است. به منظور پاسخگویی به این پرسش، پیمایشی میدانی در نواحی مسکونی بلافصل خیابان نصر صورت پذیرفته است. این تحقیق بر اساس هدف در دسته تحقیقات کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش در دسته تحقیقات علی- تطبیقی قرار می گیرد. سنجش و ارزیابی به کمک تلفیق تکنیک های کمی و کیفی ارزیابی تأثیر شامل انواع تکنیک های مصاحبه و گفت و گوهای فردی، تکنیک های مشاهده مستقیم، پیمایش های ترافیکی هدفمند، و نهایتاً تکنیک های مشارکتی (برش های تاریخی، تحلیل روند و رتبه بندی تأثیر)، صورت خواهد پذیرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد که فقدان مطالعات ارزیابی اثرات تغییر کاربری زمین در روند تهیه طرح های توسعه محلی، نه تنها سبب تشدید گرایشات سوداگرایانه و کاسب کارانه در نواحی مسکونی کوی نصر گردیده، بلکه اثرات نامطلوب و مخاطره آمیزی بر کیفیت زندگی جوامع محلی بلافصل خود گذاشته است. به طوری که طی سالیان اخیر، تغییر کاربری و مقیاس عملکردی فعالیت های مستقر در جداره اصلی خیابان نصر بر اساس پیشنهادهای طرح تفصیلی ملاک عمل، در کنار تأثیرات مثبت کوتاه مدت همچون بهبود میزان دسترسی به خدمات و تسهیلات شهری، طیف وسیعی از اثرات و پیامدهای نامطلوب را به لحاظ اجتماعی- فرهنگی، کالبدی- فضایی و ترافیکی، در محلات مسکونی بلافصل خود به دنبال داشته و در پی آن کیفیت زندگی ساکنان محلی را دست خوش تغییرات نامطلوبی نموده است.