بررسی ایهام تبادر در مرزبان نامه به مثابه یک ویژگی سبکی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

مرزبان نامه از نمونه های درخشان نثر فنی در قرن هفتم هجری است که باوجودِ جایگاه رفیع آن، همچنان برخی از جنبه های زیباشناختی و دقایق هنری این اثر سترگ ادبی ناشناخته باقی مانده است و این پژوهش، به روش توصیفی- تحلیلی به تبیین و تحلیل ایهام تبادر در مرزبان نامه به عنوان یکی از ویژگی هایِ مکتومِ سبکی می پردازد. این صنعت بدیعی، بستر مناسبی را برای آفرینش صور خیال، ایجاز، انسجام متنی و توسعه اغراض و معانی در متن فراهم آورده است و در بسیاری مواقع، دریافت بهتر سخن و دلالت های آن، علّت گزینش کلمات و تناسب واژگان عبارات، در پرتو توجّه به آن حاصل می شود. نقد تعاریف ایهام تبادر و نیز بررسی گونه ها و کارکردهای این صنعت بدیعی در مرزبان نامه و کیفیّت آن، از جمله مباحث مورد توجّه در این پژوهش است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ایهام تبادر در مرزبان نامه در حدّ تعاریف ارائه شده از این صنعت بدیعی نمی گنجد و در سطح واژه، ترکیب، جمله و فراتر از آن و به مقاصدی چون ایجاد شگردهای گوناگون ادبی نظیر تشبیهات ضمنی، تلمیحات، کنایات و فضاسازی، تقویت و تاکید معنا، توسعه و تکمیل معنا، به کاررفته و در شکل گیری لایه های گوناگون و چندبعدی کردن متن تاثیر داشته است. بسیاری از ایهام تبادرهای مرزبان نامه به صورت عمودی و در ارتباط با بندهای قبل و بعد آن رخ می نماید و محدود به یک یا دو جمله نیست.