رویکرد ابن رضوان مالقی و ابن ازرق غرناطی در بازتاب تشیع سلطان محمّد خدابنده (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

علل و نتایج تشیع سلطان محمّد خدابنده در منابع تاریخی شرق جهان اسلام به ویژه در منابع ایرانی بازتاب گسترده ای داشته است. ابن رضوان مالقی (متوفای782) و ابن ازرق غرناطی (متوفای896) دو عالم برجسته سیاست نامه نگار اندلسی در غرب جهان اسلام از طریق رحله ابن بطوطه با این ماجرا آشنا شدند. آن دو نه از منظر تاریخ نگارانه، بلکه در مقام تخطئه و تقبیح این رویداد از موضع عالمان سیاسی که در پی تصحیح امور و تبیین نظام سیاسی مطلوب اسلامی بر اساس قرائت خاص اسلام سنی مالکی بودند، به این موضوع پرداخته اند. سؤال اصلی پژوهش این است که گرایش سلطان محمّد خدابنده به تشیع چه بازتابی در اندیشه سیاسی ابن رضوان مالقی و ابن ازرق غرناطی داشته است؟ این نوشتار با بررسی آثار این دو عالم اندلسی نشان داده است که تأثیر جهان بینی سنی این دو دانشمند و انگیزه های دخیل در تصنیف آثارشان متأثر از فضای سیاسی و اجتماعی غرب جهان اسلام بوده است. باورهای اسلامی ابن رضوان و ابن ازرق بر اساس مذهب تسنّن مالکی و نگاه به تشیع به مثابه رفض و بدعت در اسلام، موجب ارائه تصویری منفی از گرایش سلطان محمد خدابنده به تشیع در غرب جهان اسلام شده است.