نقد و بررسی دیدگاه پیش شناختی و چندشناختی در بحث از هماهنگی آزاد خیال و فاهمه (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

علت اصلی طرح مفهوم هماهنگی آزاد از سوی کانت، تبیین کلیت احکام ذوقی است. او مدعی است که احساس سوبژکتیو دخیل در داوری زیباشناختی، خود ناشی از حالتی ذهنی به نام بازی آزاد یا همان هماهنگی آزاد قوای شناختی است. از آن رو که او معتقد است تنها شناختْ انتقال پذیر است، می کوشد تا با دخالت دادن قوای شناختی در داوری ذوقی، ادعای اعتبار کلیِ آن را توجیه و تبیین کند. تلاش کانت برای روشن کردن مفهوم هماهنگی آزاد و نسبت آن با شناخت چندان قانع کننده نیست؛ از همین رو برخی از شارحان تلاش می کنند تا با زدودن قاطعانه داوری ذوقی از هرگونه مفهوم و لحاظ کردن خصوصیت طبیعی و ناآگاهانه برای تجربه زیباشناختی، به نوعی به شباهت این حوزه با حوزه شناخت، اذعان و از این طریق، کلیت احکام زیباشناختی را تبیین کنند (تفسیر پیش شناختی). تفسیر دوم (تفسیر چندشناختی) با اعتقاد به دخالت مفاهیم (و نه مفهوم متعیّن) درصدد ارائه شباهتی سرْراست میان حوزه شناخت و زیباشناسی است تا از این محمل دغدغه ای برای کلیت احکام زیباشناختی احساس نشود. نبود دلایل استنادی کافی نقص مشترکِ هردو دیدگاه محسوب می شود. دیدگاه اول با اعتقاد به نوعی تجربه ناخودآگاه در داوری زیباشناختی تمایز دقیقی میان اعیان معمولی و زیباشناختی ترسیم نمی کند. تفسیر دوم با اعتقاد به دخالت مفاهیم نامتعیّن در داوری زیباشناختی، دغدغه کلیت احکام زیباشناختی را از بین نمی برد و نادیده می انگارد.