تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی (پیام کتابخانه سابق)

تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی (پیام کتابخانه سابق)

تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی دوره 19 پاییز 1392 شماره 3 (پیاپی 74) (مقاله علمی وزارت علوم)

یادداشت ها

مقالات

۱.

تدوین سناریوهای متصور برای آینده نهاد رسانه ای کتابخانه های عمومی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سناریو آینده نگاری رسانه های گروهی کتابخانه عمومی رسانه های نوظهور

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم کتابداری پژوهش های کتابداری،روش پژوهش در کتابداری
  2. حوزه‌های تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی کتابخانه ها(به طور عام) انواع کتابخانه ها عمومی
تعداد بازدید : 671 تعداد دانلود : 1000
هدف: هدف تحقیق حاضر، تدوین سناریوهای متصور برای آینده کتابخانه های عمومی ایران است. در این تحقیق، کتابخانه های عمومی با توجه به جایگاه و کارکردهایش، به مثابه یک رسانه ارتباطی تبیین شده است. روش: در پژوهش حاضر از ساخت سناریو به منظور پرداختن به چندگانگی و غیرقابل پیشبینی بودن آینده استفاده شده است. مدل سناریونویسی در این تحقیق مدل دو در دو بوده که از تقاطع دو پیشران دارای عدم قطعیت شکل می گیرد، به همین دلیل لازم بود تا ابتدا فهرستی از پیش ران ها شناسایی شود. برای استخراج عدم قطعیت های اساسی، از روش دلفی بر پایه جمع آوری نظریات کارشناسان و متخصصان از طریق ارسال پرسشنامه استفاده شد. یافته ها: یافته های نشان داد که اساسی ترین عدم قطعیت ها در حوزه کتابخانه های عمومی فضای فیزیکی در مقابل فضای مجازی، منابع فیزیکی در مقابل عنوان منابع مجازی، و محلی گرایی در مقابل جهانی گرایی به شمار می آیند. البته از جهتی منابع مجازی وابستگی ذاتی به فضا و مکان مجازی دارند لذا این دو عدم قطعیت تجمیع و به عنوان یک محور مورد استفاده قرار گرفت و چهار سناریو بر مبنای دو عامل زیر شناسایی شد: الف) «فضا و منابع» که دو سر طیف آن «مجازی» و «فیزیکی» است و ب) «جهت خدمات» که دو سر طیف آن «ترویج منابع فرهنگی محلی و بومی» و «ترویج فرهنگ جهانی» است. این چهار سناریو با نام های1- کتابخانه بهعنوان هاب محلی2- کتابخانه بهعنوان مرکز رسانه 3- کتابخانه به عنوان کتابخانه مجازی و 4- کتابخانه به عنوان شبکه مجازی اطلاعات معرفی شدند. اصالت/ارزش: مقاله حاضر در صدد است تا با استفاده از فنون فرارشته ای آینده پژوهی، زمینه های حضور اثربخش کتابخانه های عمومی را در میان رقبای رسانه ای خصوصاً رسانه های نوظهور فراهم کند.
۲.

بررسی مفاهیم مرتبط با شیوه های اطلاع رسانی در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن کریم اطلاع رسانی اطلاع رسانان شیوه های اطلا رسانی مخاطبان اطلاع رسانی قرآن

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات مفهوم شناسی اصطلاحات علوم قرآنی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات رابطه علوم قرآن با دیگر علوم
  3. حوزه‌های تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اطلاع رسانی
تعداد بازدید : 378 تعداد دانلود : 797
هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین مفاهیم مرتبط با شیوه های اطلاع رسانی در قرآن انجام شده است. روش : تحقیق حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. جامعه آماری شامل آیات قرآن (6236) است که از این تعداد حدود 5500 آیه دارای بار معنایی اطلاع رسانی می باشند. مجموعه واژه ها و کلماتی که در قرآن دارای بار اطلاعاتی مذکور هستند عبارتند از امر، بشر، بلغ، بین، تلو، دعو، ذکر، رسل، علم، قصص، قول، کتب، نباء، نذر، نزل، نصح، نهی، وعظ، و هدی. با استفاده از جدول مورگان 356 نمونه به صورت تصادفی ساده انتخاب شد. با توجه به اینکه از هر واژه که دارای بار معنایی اطلاعاتی است به تعداد متفاوت در قرآن آمده است؛ لذا نسبت تعداد نمونه به کل آیات 7 درصد محاسبه شد. بنابراین 7 درصد آیات، از هر یک از کلمات انتخاب شد که بدین ترتیب روش نمونه گیری در مرحله دوم تصادفی طبقه ای تعیین شد. یافته ها: داده ها نشان می دهند واژه علم با 5/74 درصد نسب به کل سوره ها بیشترین فراوانی را دارد. پیامبر اسلام (ص) در نمونه آماری با 87 درصد بیشتر از سایر انبیاء الهی به امر اطلاع رسانی پرداخته است. در مورد مخاطبان قرآنی تمام بشریت با 42 درصد نسبت به سایر مخاطبان از فراوانی بیشتری برخودار است. در باب شیوه های اطلاع رسانی سپاس از خدا، اجرای عدالت، علم، آگاهی، دلایل روشن و متقن، مجادله و مناظره احسن، و بشارت و انذار از مهمترین شیوه های اطلاع رسانی در قرآن مطرح شده است. اصالت/ارزش: شناخت مهمترین روش های قرآنی اشاعه اطلاعات علاوه بر شناخت بهتر قرآن رهنمودی برای استفاده کنندگان از قرآن خواهد بود.
۳.

مقایسه میزان اهمیت ملاک های رایج انتخاب کتاب کودک برای والدین و کودکان در شهر مشهد(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان کتاب کودک انتخاب کتاب کتابخانه عمومی کودکان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 484 تعداد دانلود : 395
هدف: هدف پژوهش، مقایسه ی مقایسه اهمیت ملاک های رایج انتخاب کتاب کودک برای والدین و کودکان بوداست. روش: این پژوهش به روش ارزیابانه انجام گرفت. جامعه شامل دو جامعه گروه فرعی بود: نخست جامعه جامعه کودکان سنین 7 تا 12 سال شهر مشهد و عضو کتابخانه کتابخانه عمومی یا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و جامعه جامعه دوم شامل والدین آن ها بود. از روش نمونه گیری خوشه ای استفاده شد. ابزار گردآوری اطلاعات دو پرسشنامه بود. یافته ها: نتایج، مناسب ترین ملاک های والدین، کودکان و ملاک های رایج، هم چنین اهمیت مؤلفه های فرعی هر کدام از آن ها را مشخص کرد. والدین و کودکان هر کدام 9 مؤلفه را به عنوان مؤلفه های پیشنهادی خود معرفی کردند. بیش ترین همخوانی بین نظرات کودکان با ملاک های رایج شورای کتاب کودک، در ملاک کیفیت زبان و شیوه نگارش و بیش ترین همخوانی بین نظرات والدین با ملاک های رایج شورای کتاب کودک، در ملاک کیفیت تصویر بود. کم ترین همخوانی نظرات والدین و کودکان با ملاک های شورای کتاب کودک در کیفیت ارائه مشخص شدبود. در اولویت بندی ملاک های اصلی انتخاب کتاب، کودکان همانند والدین، کیفیت محتوا را اولویت اول، و کیفیت ارائه را اولویت آخر خود انتخاب کردند. هم چنین، در انتخاب کتاب کودک تفاوت معناداری بین وزن ملاک های والدین و کودکان در انتخاب کتاب کودک وجود داشت. و با این حال، بین وزن ملاک هایی کودکان دختر و پسر، و نیز بین وزن ملاک های پدرها و مادرها در انتخاب کتاب کودک تفاوت معناداری وجود نداشت. اصالت/ارزش: اهمیت این پژوهش در آشکار کردن مناسب ترین ملاک های کودکان و والدین در انتخاب کتاب کودک است. چرا که ممکن است اساس تصمیم گیری والدین و کودکان برای انتخاب کتاب کودک، ملاک های آن ها باشد.
۴.

بررسی وضعیت انتشار داستان های بازنویسی شده از شاهنامه و مثنوی برای کودکان و نوجوانان از سال 1369 تا 1389(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مثنوی مولوی متون کهن ادبیات کودکان و نوجوانان بازنویسی شاهنامه فردوسی کودکان و نوجوان

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات حوزه های ویژه ادبیات کودک و نوجوان ادبیات کهن و کودک و نوجوان
  2. حوزه‌های تخصصی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم کتابداری موضوعات خاص و کتابخانه ها و کتابداری ادبیات کودک و نوجوان
تعداد بازدید : 987 تعداد دانلود : 964
هدف: هدف اصلی این پژوهش تعیین وضعیت انتشار داستان های بازنویسی شده از شاهنامه و مثنوی برای کودکان و نوجوانان از سال 1369 تا 1389 در ایران به منظور شناسایی کاستی های موجود در این زمینه است. روش: پژوهش حاضر توصیفی است و به روش کتابخانه ای انجام گرفته است. در این پژوهش برای گردآوری داده ها از سیاهه وارسی استفاده شده است. نمونه آماری شامل 63 داستان مثنوی و 171 داستان شاهنامه است که با استفاده از نمونه گیری از بین 594 عنوان کتاب انتخاب شده است. یافته ها: بررسی سال انتشار آثار بازنویسی شده نشان داد که با گذر سال ها بر تعداد داستان های بازنویسی افزوده شده است. بیشترین شمارگان داستان های شاهنامه و مثنوی بین 3000 تا 5000 بوده است. 2/84 درصد کتاب ها در تهران و 8/15 درصد در شهرستان ها و 84 درصد کتاب ها تنها یک بار چاپ شده اند. 4/65 درصد کل کتاب ها دارای تصاویر رنگی هستند. 8/43 درصد از کتاب ها تا 20 صفحه و 6/8 درصد از کتاب ها نیز بیش از 150 صفحه دارند. تنها 18 کتاب شاهنامه و 6 کتاب مثنوی دارای ویراستار هستند. برای گروه سنی «الف» هیچ کتابی از شاهنامه به چاپ نرسیده است و تنها 1 کتاب از مثنوی برای این گروه سنی چاپ شده است. 145 داستان شاهنامه و 44 داستان مثنوی به شیوه بازنویسی ساده و 26 داستان شاهنامه و 19 داستان مثنوی به شیوه خلاق نوشته شده است. بیشتر داستان های بازنویسی شده شاهنامه از بخش پهلوانی و بیشتر داستان های بازنویسی شده مثنوی از دفتر اول و سوم گرفته شده است. اصالت/ارزش: از آن جایی که در سال های اخیر بازنویسی از متون کهن برای کودکان و نوجوانان از نظر کمی رشد قابل ملاحظه ای داشته است؛ لازم است تا ارزیابی های دقیق تری بر این نوع متون صورت گیرد. به نظر می رسد در این زمینه پژوهش های چشمگیری صورت نگرفته است. پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی وضعیت انتشار این نوع آثار، کاستی ها را شناسایی نماید و پیشنهادهایی به مسؤلان و نویسندگان ادبیات کودک ارائه دهد.
۵.

بررسی وضعیت عادات مطالعه آزاد دانش آموزان دوره متوسطه شهر مشهد و عوامل مؤثر بر آن(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مشهد دانش آموزان مقطع متوسطه عادات مطالعه علایق مطالعه مطالعه آزاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 187 تعداد دانلود : 208
هدف: هدف این پژوهش تعیین وضعیت عادات مطالعه آزاد دانش آموزان مقطع متوسطه شهر مشهد و تأثیر عوامل جمعیت شناختی (جنسیت، وضعیت اقتصادی والدین، سطح سواد والدین، وضعیت تحصیلی و گرایش به اینترنت) بر آن است. روش: پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی است و به روش پیمایشی توصیفی انجام پذیرفته است. جامعه آماری تعداد 384 دانش آموز دختر و پسر مقاطع اول تا سوم بودند که با استفاده از شیوه نمونه گیری چندمرحله ای به صورت تصادفی انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شد. روایی صوری پرسشنامه توسط اساتید و صاحب نظران مورد تأیید قرار گرفت. پایایی پرسشنامه با استفاده از بسته نرم افزاری SPSS اندازه گیری و مقدار آلفای کرونباخ آن 73/0 محاسبه شد که نشان از اعتبار کافی آن دارد. داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی برای پاسخ به پرسش های اساسی و آزمون فرضیه های پژوهش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج تحقیق نشان داد: 1) مطالعه آزاد در بین فعالیت های مورد علاقه دانش آموزان در اوقات فراغت جایگاه نازلی داشته است. 2) دانش آموزان بیشتر علاقه مند به مطالعه کتاب های داستانی و تخیلی هستند. 3) در میان عوامل بازدارنده مطالعه «گوش دادن به موسیقی»، «حجم زیاد تکالیف درسی»، و «تماشای تلویزیون» مهمتر از سایر عوامل هستند. 4) از نظر دانش آموزان اصلی ترین مجاری دسترسی آنها به منابع مورد نیاز جهت مطالعه «کتاب فروشی ها» و «دوستان» و کم اهمیت ترین «کتابخانه مدرسه» بیان شده است. 5) دانش آموزان تأثیر اینترنت را بر دسترسی به منابع اطلاعاتی و مطالعاتی مورد نیاز خود زیاد می دانند. 6) بین عادات مطالعه دختران و پسران در برخی مؤلفه ها مانند «میزان لذت بردن از مطالعه»، «میزان خرید کتب غیردرسی» و «میزان مطالعه» تفاوت معنی داری وجود دارد. و 7) میان عادات مطالعه دانش آموزان بر حسب میزان تحصیلات والدین، وضعیت اقتصادی خانواده و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در برخی از مؤلفه ها تفاوت معنی داری مشاهده شد. اصالت/ارزش: در مقاله حاضر برای نخستین بار در کشور رابطه میان متغیرهای «گرایش به اینترنت»، «سطح تحصیلات والدین»، «وضعیت اقتصادی خانواده» و «پیشرفت تحصیلی» با «عادات مطالعه دانش آموزان» مورد بررسی قرار گرفته است.
۶.

ارزیابی قابلیت های جست وجوی نرم افزارهای علوم اسلامی (قرآن، حدیث، فقه و احکام) شهر قم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن حدیث قم قابلیت های جست و جو نرم افزارهای علوم اسلامی فقه و احکام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 645 تعداد دانلود : 283
هدف: پژوهش حاضر به دنبال ارزیابی قابلیت جست وجوی نرم افزارهای علوم اسلامی شهر قم در سه حوزه قرآن، حدیث، فقه و احکام بر اساس معیارهای استخراج شده از منابع معتبر انگلیسی و فارسی است. روش: این پژوهش به روش ارزیابانه و با استفاده از 91 گویه در دو بخش خصیصه های جست وجو و ویژگی های مربوط به نتایج جست وجو صورت گرفته است. ابزار استفاده شده در این پژوهش، سیاهه وارسی محقق ساخته بوده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که وضعیت نرم افزارهای علوم اسلامی شهر قم از نظر رعایت گویه های مربوط به جست وجو در مقیاس لیکرت ضعیف (01/2) است. برترین نرم افزارها در دسته های قرآن، حدیث، فقه و احکام از نظر قابلیت های جست وجوی آنها به ترتیب جامع التفاسیر نور، معجم موضوعی بحارالانوار و نورالفقاهه 3، و ضعیف ترین نرم افزارها در این دسته بندی به ترتیب ترنم وحی، معجم احادیث الامام المهدی (عج) و رساله بود. امتیاز قابلیت جست وجوی نرم افزارها در مقیاس لیکرت پایین تر از امتیاز حداکثری، یعنی امتیاز کامل ارزیابی بود. میانگین کل امتیاز به دست آمده از ارزیابی ها در موضوعات سه گانه با یکدیگر یکسان نبودند. نرم افزارهای حدیث از قدرت جست وجوی بالاتری نسبت به نرم افزارهای قرآن و فقه و احکام برخوردار بودند. بین محصولات مختلف سازمان های تولیدکننده نرم افزارهای علوم اسلامی از نظر قابلیت های جست وجو تفاوت معناداری وجود داشت. اصالت/ارزش: توجه به نرم افزارهای اسلامی به تفکیکِ سه حوزه قرآن، حدیث و فقه در مقاله حاضر، این مقاله را نسبت به سایر نوشتارهای موجود در این حوزه ممتاز کرده است. تأکید بر جامعیت سیاهه ارزیابی و تحلیل چندبعدی یافته ها نیز از جمله موارد نشان دهنده اصالت این مقاله محسوب می شود.
۷.

نیمرخ تولیدات علمی کارکنان نهاد کتابخانه های عمومی کشور(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کتابداران علم سنجی کتابخانه های عمومی تولیدات علمی نهاد کتابخانه های عمومی کشور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 208 تعداد دانلود : 418
هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی تحلیلی تولیدات علمی کارکنان نهاد کتابخانه های عمومی کشور و به منظور ارائه تصویری عینی از فعالیت های علمی - پژوهشی آنها انجام شده است. روش: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش با رویکردی توصیفی- تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه تولیدات علمی ارائه شده در نخستین جشنواره ملی علمی- پژوهشی نهاد کتابخانه های عمومی کشور است. اطلاعات مورد نیاز برای این پژوهش از بانک اطلاعاتی جشنواره گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها نیز از نسخه 18 نرم افزار اس. پی. اس. اس. استفاده گردید. یافته ها: نتایج نشان داد کارکنان نهاد کتابخانه های عمومی کشور از ابتدای تأسیس این نهاد تا پایان سال 1389، در مجموع 469 اثر علمی تولید کرده اند. میزان تولیدات علمی در قالب مقاله نسبت به سایر مدارک علمی، بیشتر بود. همچنین بیشترین میزان تولیدات علمی به سال 1389 و کمترین میزان تولیدات علمی به سال 1381 اختصاص داشت. تولیدات علمی کارکنان در تمام سال های مورد بررسی (به جز سال 1383) دارای ضریب رشد مثبت بود. سال 1382 با ضریب رشد 1.88 و سال 1383 با ضریب رشد 39/0- به ترتیب دارای بیشترین و کمترین ضریب رشد بودند. نتایج آزمون کای اسکور نشان داد بین متغیرهای جنسیت و رشته تحصیلی با نوع تولیدات علمی تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، بین متغیر میزان تحصیلات و نوع تولیدات علمی نیز تفاوت معناداری مشاهده نشد. اصالت/ارزش: تا کنون درباره وضعیت تولیدات علمی کارکنان نهاد کتابخانه های عمومی کشور پژوهشی انجام نشده است. بنابراین، نتایج پژوهش حاضر می تواند ابزاری مفید و کارآمد برای مدیران، سیاستگذاران و برنامه ریزان نهاد کتابخانه های عمومی کشور باشد.
۸.

نگاهی گذرا به گنجینه کویر: کتابخانه عمومی امیر توکل کامبوزیا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زاهدان ایران شناسی تاریخ دین کامبوزیا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 486 تعداد دانلود : 252
کتابخانه عمومی کامبوزیا در 6 کیلومتری شهر زاهدان واقع شده است. این کتابخانه با داشتن حدود 20 هزار جلد از کتب نفیس و کمیاب به زبان های لاتین، عربی و فارسی از مجموعه های گرانبها و کم نظیر و متأسفانه ناشناخته کشور به حساب می آید. پژوهش حاضر به معرفی این مجموعه می پردازد، منابع نفیس، کمیاب و ارزشمند آن را برای پژوهشگران معرفی می نماید، شاید از این طریق مسئولان امر و متولیان فرهنگی جامعه به ارزش و اهمیت این مجموعه بیشتر پی ببرند و امکانات و تسهیلات بیشتری برای استفاده بیشتر کاربران از این مجموعه را فراهم کنند. کتابخانه کامبوزیا از نظرِ داشتنِ منابع ایران شناسی تاریخ و تمدن ایران و اسلام به زبان های لاتین بسیار غنی، از نظر منابع اسلام شناسی و منابع مرجع غربی و فارسی نسبتاً غنی بوده و مجموعه اقبال شناسی آن به زبان های اردو و فارسی نیز قابل ملاحظه است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۸۵