زبانشناخت

زبانشناخت

زبانشناخت سال دوم بهار و تابستان 1390 شماره 1 (پیاپی 3)

مقالات

۱.

به سوی چارچوب سیاست زبانی ملی

کلید واژه ها: زبان ملی سیاست زبانی ملی چند زبانگی زبان های قومی و محلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 265 تعداد دانلود : 308
زبان فارسی تنها زبان رسمی کشور ماست و در کنار آن چندین زبان و گویش دیگر نیز وجود دارد که هر یک دارای تعدادی گویشور در نقاط گوناگون کشور است. زبان انگلیسی به عنوان زبان جهانی و زبان عربی به عنوان زبان مذهبی نیز در برنامه های آموزش زبانی ما جایگاهی دارند. برنامه ریزی در خصوص کاربرد و آموزش هریک از این زبان ها درحوزة برنامه های سیاسی دولت قرار دارد و در واقع از وظایف هر دولتی است. بدیهی است کاربرد زبان فارسی، به عنوان زبان ملی، لزوم توجه به دیگر زبان های موجود در کشور را محدود نمی نماید و در برنامه ریزی سیاست زبانی لازم است شأن و کاربرد دیگر زبان ها نیز در کنار زبان فارسی تضمین شود. طی پژوهش های مقالة حاضر، بررسی برخی ازمهم ترین اسناد دولتی، همچون قانون اساسی، سند چشم انداز، اساسنامة سیاست فرهنگی و فرهنگستان زبان، نشان داده که در اکثر این اسناد به برنامه های زبانی چندان اشاره نشده و سندی مشخص و مخصوص سیاست زبانی، که حاوی قوانین جامع مربوط به کاربرد و آموزش کلیة زبان های موجود در ایران باشد، تدوین نشده است. لذا پیشنهاد این مقاله تدوین سیاستی منسجم و سنجیده در خصوص کاربرد و آموزش همة زبان ها و گویش هایی است که ایرانیان به نوعی با آنها سروکار دارند. در این مقاله، بخش های گوناگون چنین سندی پیشنهاد شده است، ضمن اینکه قانون اساسی و سند چشم انداز مرجع شاخص های لازم برای تدوین این سیاست در نظر گرفته می شوند.
۲.

بررسی ساخت هایِ مصدری در برخی گویش هایِ استان اصفهان

کلید واژه ها: مصدر گویش های مرکزی ایران مصدر مرخم یا ناقص فعل وجهی (شبه معین) ستاک گذشته اصلی و ثانوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 705 تعداد دانلود : 692
در این مقاله، انواع ساختِ مصدری در تعدادی از گویش های استان اصفهان، که همگی از مجموعه گویش های مرکزی ایران اند، توصیف و بررسی شده است. در گویش های مورد بررسی، مجموعاًً چهار نوع ساخت مصدری وجود دارد که بجز یک مورد، که با ستاک حال شکل می گیرد، بقیه بر اساس ستاک گذشتة فعل ساخته می شوند. نکتة دیگر اینکه، در برخی از این گویش ها، دو یا حتی سه ساخت مصدری در کنار هم دیده می شود که یکی از آنها ساخت اصلی و غالب است و موارد دیگر، که کاربرد محدودتری دارند، ثانوی محسوب می شوند. در این تحقیق و بررسی مختصر، سعی بر این بوده تا گونه های ساخت مصدری، بافت هایی که در آن به کار می روند و همچنین منطقة رواج هر یک از ساخت های مصدری مشخص شود.
۳.

نیایشی برای پدر بزرگی

کلید واژه ها: دین مانوی پژوهش های تورفانی زبور مانوی ایرانی میانه مانوی ادبیات مانوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 142 تعداد دانلود : 577
زبور مانوی یکی از زیباترین سروده های مانی است. بررسی درون مایة آن ما را با جهان بینی دین مانوی: دو جهان تاریکی و روشنی و پاره های نور رهایی یافته از دنیای مادی، آشنا می کند. تا پیش از بررسی دست نوشته های منحصر به فرد این اثر به سه زبان فارسی میانه، پهلوی اشکانی و سغدی به دست آمده از ناحیة تورفان، زبور قبطی تنها منبع موجود به شمار می رفت. از جملة این قطعه ها، قطعة M78 است که در بردارنده متنی به پهلوی اشکانی و ستایشی است برای پدر بزرگی که همان خداوند بزرگ جهان روشنی در اندیشة مانوی است. این متن جزء مجموعه متن های تورفانی آکادمی علوم براندنبورگ برلین است که، در این مقاله، ابتدا به معرفی دست نوشته و سپس حرف نویسی، آوانویسی، ترجمه و توضیحات لازم مفهومی و ریشه شناختی آن پرداخته شده است.
۴.

افعال قیدگون

کلید واژه ها: افعال قیدگون بند زنجیری هم پوشانی زمانی توالی زمانی افعال قیدگون استمراری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 671 تعداد دانلود : 157
افعال قیدگون به دسته ای از افعال گفته می شود که همراه فعلی دیگر به کار رفته و مثل قید آن را توصیف می کنند. در این مقاله، ابتدا به دسته هایی از این گونه افعال اشاره کرده، سپس تلاش می کنیم تا این افعال را در ساختارهای فارسی بررسی کنیم. در ادامه، نشان خواهیم داد که ساختارهای موجود در زبان فارسی، با وجود نقض قواعد ناخود ایستا بودن و تفاوت با آن قواعد (تعریف هسپلمث و لانگاکر)، به صورت قیدی به کار می روند و می بایست آنها را نیز در این دسته بندی قرار داد، اگرچه به نظر می رسد تعریف هسپلمث چندان کامل نیست و از داده های محدود نشئت گرفته است. پس از دسته بندی این افعال، به بررسی اشتراک موضوعی این ساختارها می پردازیم.
۵.

وام واژة خدیو در شاهنامة فردوسی

نویسنده:

کلید واژه ها: خدا شاه شاهنامه فردوسی وام واژه زبان های ایرانی میانه شرقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 787 تعداد دانلود : 817
واژة خدیو، از وام واژه های ایرانی شرقی، در زبان فارسی، با دو معنای «شاه، سرور» و «خداوند، خدای بزرگ و یکتا» آمده است. واژة خدیو همانند واژه های معادل آن در دیگر زبان های ایرانی از واژة یونانی /auto-krator/ aύτokράτωρ به معنای «خود توانا، خود نیرومند» گرته برداری شده است. این واژة یونانی و شکل های گرته برداری شدة آن در زبان های ایرانی به حوزة مباحث سیاسی مربوط و به معنای «سرور و شاه» بوده است. بعدها، افزون بر معنای اصلی خود، به معنای «پروردگار، خدای بزرگ و یگانه» نیز به کار رفته است. در این پژوهش، کاربردهای گوناگون واژة خدیو در شاهنامه فردوسی بررسی شده است.
۶.

ماهیت واکه درج شده در وام واژه های انگلیسی در زبان فارسی بر مبنای نظریه بهینگی

کلید واژه ها: وام واژه نظریه بهینگی درج محدودیت پایایی محدودیت نشانداری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 50 تعداد دانلود : 615
مقاله حاضر به بررسی شکسته شدن خوشه های همخوانیِ آغازین وام واژه های انگلیسی در زبان فارسی، که منجر به تغییر هجا می شود، می پردازد. داده های پژوهش از سه فرهنگ معتبر، انوری (1383)، مشیری (1371) و زمردیان (1384)، جمع آوری شده است. چارچوب این پژوهش نظریه بهینگی ـ یکی از رویکرد های محدودیت بنیاد ـ است که پرینس و اسمولنسکی در سال 1993 آن را در چارچوب مکتب زایشی مطرح کردند. در این پژوهش، در پی پاسخ به این سؤال هستیم که نظریه بهینگی چگونه می تواند تغییر و تحولات خوشه های همخوانی آغازین وام واژه ها را، که منجر به تغییر ساخت هجا در زبان فارسی می گردند، تجزیه و تحلیل کند؟ پاسخ مقاله حاضر به سؤال مذکور این است که زبان فارسی برای دستیابی به برون داد های بهینه به تعارض محدودیت های نشانداری و پایایی در نظریه بهینگی پرداخته، با فرایند درج واکه (میانجی و آغازی) خوشه های همخوانی را می شکند و تغییری در ساخت هجا پدید می آورد. علت اصلیِ درجِ واکه همگونی در نظر گرفته شده است.
۷.

ضمایر سکایی (ختنی)

کلید واژه ها: زبان های ایرانی میانه شرقی ختنی سکایی ضمایر ختنی اقسام ضمیر ویژگی های صرفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 165 تعداد دانلود : 520
زبان سکایی (ختنی)، در مقایسه با دیگر زبان های ایرانی (اوستایی، فارسی باستان، پهلوی، و ...)، بسیار کمتر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته؛ به ویژه آنکه در زمینه مطالعات این زبان، مبحث ضمیر همواره در حاشیه مباحث اسم و صفت بوده و بدین سان مهجور مانده است. پژوهش حاضر مبتنی است بر مقوله ضمیر در زبان ختنی، شامل اقسام ضمیر و جدول های مربوط بدان، حالت ها و ویژگی های صرفی آن، و مقایسه آنها با ضمیر های زبان های ایرانی باستان، اوستایی، سنسکریت، فارسی باستان، سغدی و آسی.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۸