تاریخ اسلام در آیینه پژوهش

تاریخ اسلام در آیینه پژوهش

تاریخ در آینه پژوهش سال هشتم بهار 1390 شماره 1 (پیاپی 29) (مقاله پژوهشی حوزه)

مقالات

۱.

جغرافیای تاریخی و شهری همدان در سده های نخستین اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلید واژه ها: اصفهان همدان بافت شهری گسترش شهری م‍اد ری جبال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 849 تعداد دانلود : 319
پیش فرض بنیادین این نوشتار، توسعة شهرهای ایران در نخستین سده های اسلامی است. یکی از پیامدهای چنین پیش فرضی، مسئله حدود جبال و موقعیت همدان در آن میباشد. میدانیم که با وجود شهرهای اصفهان و ری، همواره همدان مرکز جبال معرفی شده است و این امر همراه با آشفتگی در تعیین حدود جبال، بررسی این حدود را برای فهم موقعیت همدان پراهمیت میسازد. عواملی همچون گسترش شهرهای تازه و رشد شتابان شهری، در تغییر حدود، گسترش و شکل گیری بافت اجتماعی و اقتصادی شهرهای کهن، از جمله همدان نقش داشته اند. نتیجة این پژوهش را در چند گزاره میتوان خلاصه کرد: همدان مرکز ناحیه ای بود که به معنای خاص، جبال نامیده میشد و از اواخر دورة ساسانی به راه افول افتاد و به رغم رشد نسبی در سده های نخستین اسلامی، جایگاهی فروتر از ری و اصفهان داشت و سرانجام، شهری بود گسترده و غیرمتمرکز که رشد پرشتاب در آغاز دورة اسلامی بر بافت شهری و اجتماعی آن تأثیر نهاد.
۲.

اعتبارسنجی تاریخ از منظر علّامه طباطبائی در تفسیر المیزان(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: اعتبارسنجی تاریخ سودمندی تاریخ فایده تاریخ اعتبار تاریخ و معنای تاریخ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 28 تعداد دانلود : 903
دقت و بررسی در عبارت های علّامه طباطبائی در المیزان، نشانه آن است که تاریخ از نظر وی مهم بوده و ضرورت و فایده داشته و فیحد ذاته معتبر است. البته در صورت تضاد گزاره های تاریخی با آیات تاریخی قرآن، اعتبار گزاره های تاریخی از بین میرود. علّامه طباطبائی، تاریخ را از منظری خاص نگریسته و آن را به معنای شناخت حوادث و علت و زمان پدید آمدن حوادث توصیف میکند و همین طور آن را به دو قسم نقلی و زمینی تقسیم مینماید. ایشان بر این باور است که به وسیله تاریخ میتوان پاسخ بسیاری از شبهه ها و سؤا ل های مربوط را ارائه کرد. همچنین ایشان برای حوادث تاریخی که در اصل وقوع آنها اختلاف وجود ندارد، عنوان «مسلمات تاریخی» را به کار برده است. ایشان هدف از یادآوری حوادث تاریخی را در قرآن، عبرت آموزی و هدایت بشر میداند. علّامه طباطبائی برای تاریخ، عوامل فساد در نظر میگیرد و خطر آن را برای مورخ یادآور شده و توجه نمودن به آن را در مقام تجزیه و تحلیل گزاره های تاریخی خواستار میشود.
۳.

عوامل مؤثر ورود و گسترش تشیّع امامی در بیهق(سبزوار) از آغاز تا حمله مغول(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: شیعه سادات سبزوار تشیع امام رضا(ع) بیهق فرهنگ و اندیشه و شیعیان امامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 779 تعداد دانلود : 515
بیهق نام قدیمی سبزوار و یکی از شهرهای پیشگام در تشیّع، همانند قم و کاشان است. ریشه های تشیّع بیهق به اواسط قرن اول هجری برمیگردد. در این پژوهش به بررسی زمان و عوامل ورود و گسترش تشیّع امامی بیهق از صدر اسلام تا حملة مغول (617م) پرداخته شده است. حضور خاندان قنبر و برخی از صحابه رسول الله(ع) در بیهق، حضور امام رضا(ع) در نیشابور و طوس در نزدیکی بیهق، حمایت مردم از قیام یحییبن زید، وجود علما و کتاب های شیعی در این دیار، مهاجرت سادات به این منطقه و محبت مردم به خاندان رسول(ص) و نیز وجود اشعار شیعی، از جمله عوامل ورود و گسترش تشیّع امامی در بیهق است.
۴.

تحولات و نقش دارالندوه از تأسیس تا ویرانی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: مکه قریش دارالندوه قصی بن کلاب مجلس مشورتی اسلام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 872 تعداد دانلود : 679
برجسته ترین اقدام قصیبن کلاب (جد چهارم پیامبر(ص)) تأسیس انجمن تصمیم گیری و تبادل نظر رؤسای تیره های قبیله بزرگ قریش در مکه بود. این انجمن که به دارالندوه شهرت داشت، مجلسی برای مشاوره اشراف و بزرگان قبیله قریش در مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دینی بود. بر پا شدن چنین مجلسی در شهر مکه که اهمیت خود را از وجود کعبه و استقرار بر سر راه کاروان های تجاری یمن و شام کسب کرده بود، بسیار مهم است. در این پژوهش، سابقة تأسیس دارالندوه، حدود صلاحیت و اختیار آن، نقش قصی در تأسیس و تداوم آن و نیز ستیز اعضای این مجلس با اسلام بررسی میشود.
۵.

باز بینی تحلیلی پایگاه اجتماعی مسیحیان ایران در سده های چهارم تا ششم هجری(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: اسلام ایران کلیسا نظام الملک اقلیت مسیحی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 305 تعداد دانلود : 355
اقلیت مسیحی در ایران پس از ورود اسلام به این سرزمین، وارد عصر جدیدی شد. در این دوران که مشخصة اصلی آن، آشفتگی ساختارهای جامعه ایران پس از فروپاشی دولت ساسانی بود، مسیحیان اقدام به تجدید قوای اندیشه های مذهبی و کلامی و ساختار جامعه خویش کردند. با تحکیم پایه های اسلام در ایران و استحکام اقتدار سیاسی جهان اسلام، مسیحیان بر اساس بعضی احکام اسلامی مربوط به اهل ذمّه و برخی قواعد عرفی جامعة اسلامی، که بسیاری از آنها با آموزه های دین اسلام مغایرت داشت، با محدودیت هایی روبه رو شدند. مقارن با اواخر سده چهارم هجری، اقلیت یادشده در فضای سیاسی و فرهنگی تازه ای که حکومت غزنوی و بعضی از متحجران دینی تحت حمایت آنان ایجاد کرده بودند، وارد یک عصر بحرانی شد که تا قرن ششم هجری امتداد یافت. در این پژوهش، وضعیت اقلیت مسیحی در ایران در سده های چهارم تا ششم هجری با نگاهی فراگیر (غیرنخبه گرایانه) و با تأکید بر تمام قشرهای این اقلیت مذهبی، بررسی میشود.
۶.

نوسازی تمدن اسلامی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: اسلام فرهنگ نوسازی تمدن مسلمانان و تمدن اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 595 تعداد دانلود : 639
زاد و مرگ تمدن ها از جریان های مستمر تاریخ است. در طول تاریخ، تمدن های پرشماری متولد شده، رشد یافته و سرانجام به افول یا انحطاط رسیده اند. تمدن اسلامی نیز این مسیر را طی کرده و پس از چند قرن افول، در پی خیزشی دوباره است. اینکه آیا اسلام میتواند دوباره تمدن سازی کند یا خیر، از مسائل مناقشه انگیز عرصة فرهنگ و تمدن در عصر حاضر است. گروهی، داعیة نوسازی تمدن اسلامی و گسترش آن را در حال حاضر، گران، خیالی و نامتناسب با بضاعت ها و وضعیت بحرانی جوامع اسلامی میدانند. برخی نیز بازسازی تمدن اسلامی را بسته به شرایطی میدانند که در جهان اسلام به مرور در حال تحقّق است. این نوشتار بر آن است که عوامل نوسازی تمدن اسلامی را بررسی کند.
۷.

نمادهای اجتماعی شیعه در عصرحضور (نمادهای زبانی)(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: شیعه نمادهای اجتماعی نمادهای زبانی علامت و شعار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 657 تعداد دانلود : 91
بررسی تاریخ اجتماعی پیروان یک مذهب، توجه همه جانبه به زندگی و نکته های ریز دخیل در فرایند شکل گیری تاریخ آنان، از جمله نمادهای اجتماعی را طلب میکند. نمادها از مؤلفه های تأثیرگذار در تاریخ اجتماعی است که از عوامل گوناگون تأثیر میپذیرد. بحث و مطالعه دربارة تاریخ اجتماعی شیعیان نیز از این قاعده کلی مستثنا نیست. نوشتار حاضر به برخی نمادهای زبانی در تاریخ اجتماعی شیعیان در دوره حضور معصومان(ع)، اشاره میکند. در این نوشتار به مواردی از چگونگی عملکرد و رفتار شیعیان پرداخته شده که اختصاص به آنان داشته و از باورها و عقاید آنان حکایت دارد، به گونه ای که با مشاهده این رفتار میتوان باور و عملکردهای شیعی را از غیر شیعی تشخیص داد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۶