تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی

تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی

تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی دوره هفتم پاییز و زمستان 1386 شماره 10

مقالات

۱.

تحلیل سینوپتیکی الگوهای گردشی بارش های موسمی جولای 1994 در ایران

کلید واژه ها: بارش جنوب شرق ایران کم فشار موسمی پرفشار جنب حاره ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 336 تعداد دانلود : 236
به منظور درک سازوکار حاکم بر وقوع بارش های تابستانه جنوب شرق ایران روش سینوپتیکی- دینامیکی مبتنی بر تحلیل جریان اتخاذ گردید. بر این اساس، ابتدا داده های بارش روزانه تعداد 152 ایستگاه هواشناسی برای یک دوره پایه 34 ساله(2003-1970) موردپردازش قرار گرفت. در این رابطه منطقه بارشی شاخص در جنوب شرق ایران تعیین گردید و ضمن بررسی ویژگی های بارش تابستانه، بارش دهه اول جولای 1994 به عنوان بارش نمونه و فراگیر انتخاب شد. جهت تعیین ساختار گردش جو و شناسایی الگوی سینوپتیکی حاکم در دهه اول جولای1994، داده های ترازهای 700 ، 850، 500 هکتوپاسکال و سطح زمین از نظر فشار و مولفه های مداری و نصف النهاری باد بصورت میانگین روزانه از مرکز ملی پیش بینی محیطی آمریکا (NCEP/NCAR) تهیه شدند. به علاوه، شاخص های ، OLR و مجموع بارش کل هند نیز مطالعه شده و مسیرهای سیکلونی ترسیم شدند. یافته ها نشان داد که منطقه اصلی بارش جنوب شرق کشور، یک محدوده مثلثی شکل در َ30، 58 طول شرقی و َ30، 28 درجه عرض شمالی در استان سیستان و بلوچستان است که تقریباً هرساله دارای بارش می باشد. همچنین نتایج تحقیق بیانگر آنست که وردش های ماهانه و سال به سال بارش تابستانه جنوب شرق ایران با تغییرات شدت موسمی تابستانه جنوب آسیا، بویژه با فراوانی وقوع کم فشارهای موسمی در منطقه دریای عرب ارتباطی بسیار نزدیک دارد. در دوره شدید موسمی سال 1994 ، تعداد کم فشارهای موسمی بطور محسوسی افزایش یافته، پرفشار جنب حاره قویتر و جریانات جنوب غربی دریای عرب و خلیج بنگال نیز به میزان قابل ملاحظه ای شدیدتر بوده است. آرایش الگوهای گردشی اتمسفر در دهه اول جولای 1994 در جنوب شرق ایران با رعایت تقدم زمانی به شرح زیر می باشد: استقرار پرفشار جنب حاره تراز فوقانی، نفوذ ناوه امواج غربی بر غرب ایران، گسترش شرق سو و در عین حال مداری پرفشار جنب حاره ایران در ترازهای میانی تروپوسفر و کشیده شدن زبانه ای از پرفشار تا شمال هند، تشکیل کم فشار موسمی در خلیج بنگال، جابجایی غرب سوی کم فشار موسمی و استقرار آن بر نیمه شمالی دریای عرب، تقویت گردش سیکلونی و افزایش تاوایی مثبت در منطقه دریای عرب، تقویت و گسترش مرکز کم فشار در مرکز تا غرب ایران، ورود سیکلونی با منشا کم فشار موسمی دریای عرب به منطقه جنوب شرق ایران، صعود همرفتی و وقوع بارش.
۲.

اثر جاذبه های گردشگری استان سمنان بر پویایی اشتغال

نویسنده:

کلید واژه ها: اشتغال توریسم (گردشگری) توریست (گردشگر)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 597 تعداد دانلود : 462
گردشگری که در سال های اخیر برای بعضی از کشورهای جهان در راس منابع تولید درآمد قرار گرفته است از دیر باز در کشور ما نیز از شرایط بالقوه مناسبی برخوردار بوده است. ولی به لحاظ بعضی از ملاحظات برخورداری اقتصادی از آن بالفعل جایگاه خود را نیافته است. چنان که در بین کشورهای جهان از دهمین جایگاه جاذبه های توریستی برخوردار است. در حالی که از نظر درآمد اقتصادی جایگاه مهمی ندارد. ولی درآمد حاصل از توریسم استان را در برنامه چهارم توسعه 24/123296 میلیون ریال پیش بینی می نماید که در صورت موفقیت از آن طریق، می توان 948 شغل جدید در استان ایجاد نمود که 66/24 در صد از بیکاری را در استان پوشش خواهدداد و اگر بتوان با ایجاد مدیریت کارآ، فقط 7/2 در صد از توریسم گذری استان را که 12 میلیون نفر بازدیدکننده در سال است جذب نماید مشکل بیکاری در استان رفع خواهد شد.
۳.

مکان یابی مراکز آموزشی دبیرستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، نمونه موردی شهر تبریز

نویسنده:

کلید واژه ها: تبریز GIS کاربری اراضی مکان یابی فضاهای آموزشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 209 تعداد دانلود : 287
افزایش سریع جمعیت شهرهای ایران به خصوص شهرهای بزرگ موجب افزایش تقاضا برای خدمات و کالاهای عمومی شده است. و این امر به دلیل نبود نظام مدون و دقیق برنامه ریزی در اکثر شهرهای ایران مشکلات فراوانی را به وجود آورده است، که از مهم ترین آنها کاهش سرانه خدمات آموزشی می باشد. مکان های آموزشی یکی از کاربری های اساسی است که تخصیص فضا به این کاربری از موضوعات مهم برنامه ریزان و برنامه ریزی شهری می باشد. به دلیل حساسیت این کاربری و ارتباط مستقیم آن با خانواده ها ،نحوه تخصیص فضا برای کاربری آموزشی از اهمیت زیادی برخوردار است. این مساله در شهرهای بزرگ از جمله تبریز بنا به دلایل متنوعی چون تراکم بالای جمعیت،کمبود زمین و همجواری کاربری های مختلف با یکدیگر دشواری مساله را افزایش داده است. در تحقیق حاضر با تشکیل پایگاه اطلاعاتی، مراکز آموزشی دبیرستان شهر تبریز با بررسی متغیرهای مهمی چون جمعیت،کاربری مطلوب شهری، مکان مدارس، عامل سازگاری، مطلوبیت، فاصله از کاربری های دیگر و با بهره گیری از فناوری سیستم اطلاعات جغرافیایی موردارزیابی قرار گرفته است. سپس از طریق مدلAHP هر کدام از لایه ها ابتدا به صورت منفک وزن دهی شده و پس از آن در ترکیب با لایه های دیگر وزن نهایی آنها مشخص گردیده است.
۴.

گستره جغرافیایی مناطق شیعه نشین و تاثیر آن بر رونق کلام، فقه و حدیث در عصر غیبت صغری

کلید واژه ها: ایران خراسان ماوراءالنهر عراق غیبت صغری کلینی شیخ مفید شیخ صدوق امام عصر (عج)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 981 تعداد دانلود : 39
یکی از مسائل مطرح، در بررسی وضعیت فکری شیعیان، توجه به پراکندگی شیعیان درشهرهای مختلف وشناخت حوزه های علمی شیعه در دوران غیبت صغری است. گزارش های منابع جغرافیایی و دیگر منابع حاکی از این است که شیعیان در نواحی مختلف سرزمین های اسلامی می زیستند، بدیهی است پراکندگی شیعیان در شهرهاونواحی مختلف تاثیرچشمگیری درگسترش علوم وعقایدتشیع داشت و حوزه های علمی متعددی را پدید آورد، و منشا تحولات چشمگیری در نظام علمی و اندیشه های شیعیان گردید. شکل گیری و تکوین اولیه این تحولات در عصر غیبت صغری صورت گرفت و دستاوردهای آن چند دهه بعد بروز یافت. معرفی ویژگی های شهرهای شیعه نشین و تلاش علمای بزرگ شیعه در این شهرها به منظور گسترش علوم اسلامی این دوران، محور اصلی این مقاله می باشد دوره موردمطالعه از 260 تا 329 بوده است.
۵.

تحلیلی جغرافیایی از تئوری های عدالت اجتماعی

نویسنده:

کلید واژه ها: اسلام لیبرالیسم عدالت اجتماعی رفاه اجتماعی مساوات برابری فرصت ها مسئولیت فردی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 614 تعداد دانلود : 996
موضوع «عدالت اجتماعی» یکی از مباحث بسیار مهم در مکتب انسان ساز اسلام می باشد. بگونه ای که خداوند متعال هدف از بعثت انبیا را اقامه قسط و عدل توسط مردم بیان می نماید (سوره: حدید، آیه: 25). متاسفانه مفهوم عدالت اجتماعی از دیدگاه اسلام آنچنان که شایسته است مورد توجه اندیشمندان اسلام قرار نگرفته، تا ابعاد گوناگون آن براساس نیاز جوامع انسانی تئوریزه شود. اکنون فقدان عدالت اجتماعی در میان جوامع اسلامی خود دلیل بر این مدعا است. در غرب نیز مفهوم عدالت اجتماعی حداقل از زمان ارسطو به دلیل ضرورت سازمان های اجتماعی و به عنوان موضوع و دستورالعمل سازمان های اجتماعی، مطرح بوده است. اما در سه دهه گذشته بازتاب تفکر تئوریکی آن هم در ابعاد تحلیل فلسفی و هم از نظر دلائل علمی در رابطه با تغییر شکل وضعیت رفاه، جنبه های جدید و جالبی یافته است. مفاهیم شرایط اجتماعی و مسئولیت فردی نقش مهمی را در تئوری های «عدالت اجتماعی» ایفاء می کنند و این مفاهیم از زمان منتسکیو به عنوان نقطه اتصال رشته های مختلف علوم اجتماعی مطرح بوده-اند. این مقاله تلاش دارد تا ابعاد مختلف عدالت اجتماعی را از دیدگاه های مختلف موردبررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد. و دلائل ضعف عدالت اجتماعی در بعضی جوامع اسلامی را ریشه یابی نماید.
۶.

بررسی و شناسایی الگوهای سینوپتیکی تراز 500 هکتوپاسکال مولد سیلاب های مخرب و فراگیر سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه

کلید واژه ها: تحلیل عاملی حوضه آبریز دریاچه ارومیه تجزیه خوشه ای آستانه سیل روش وارد الگوی سینوپتیکی تراز 500 هکتوپاسکال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 786 تعداد دانلود : 128
سیل یکی از مخاطرات محیطی است که هر ساله خسارات فراوانی به بار می-آورد. از آنجا که اغلب ویژگی های محیطی را می توان در ارتباط با الگوهای گردشی تبیین کرد، بررسی و تعیین الگوهای سینوپتیکی مولد سیلاب های مخرب و فراگیر اهمیت و ضرورت خاصی می یابد. در این مطالعه، پس از تعیین آستانه سیلاب های مخرب و فراگیر، داده های ارتفاعی تراز 500 هکتوپاسکال برای 44 طوفان مولد سیل در حوضه آبریز دریاچه ارومیه (22 ایستگاه) (171 روز سیلابی) طی دوره (1384-1370) با استفاده از روش تحلیل عاملی و تکنیک خوشه بندی سلسله مراتبی وارد در محیط نرم افزار آماری SPSS تجزیه و تحلیل شد. و نهایتاً هفت الگوی سینوپتیکی حاکم بر سیلاب های مخرب و فراگیر سطح حوضه آبریز مزبور شناسایی و طبقه بندی شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که، به هنگام وقوع سیلاب های مذکور محور تراف به سمت عرض های جغرافیایی پایین عمیق تر شده و موقعیت حوضه آبریز دریاچه ارومیه نسبت به اغتشاشات سطح بالا به گونه ای بوده که، یا در زیر منطقه واگرایی بالایی جلو تراف های موج کوتاه بادهای غربی قرار گرفته، یا در زیر قسمت جلوی سیستم سینوپتیکی سردچال بالایی واقع شده و یا اینکه در زیر قسمت جلوی بادهای غربی مسیر جنوبی سیستم مانع قرار گرفته است. در این بین، الگوی سینوپتیکی تراف موج کوتاه بادهای غربی مولد 3/67% از کل سیلاب ها می باشد.
۷.

میزان فرسایش خاک و رسوب دهی معادل با میزان سیلاب در حوضه فارسبان با استفاده از GIS

کلید واژه ها: سیستم اطلاعات جغرافیایی ARCVIEW PSIAC فارسبان رسوب دهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 370 تعداد دانلود : 139
موضوع این تحقیق بررسی فرسایش خاک و رسوب دهی در حوضه آبخیز فارسبان یکی از حوضه های گاماسیاب با توجه به روش PSIAC می باشد که در آن 13 ایستگاه موردمطالعه قرار گرفته، نرم افزارهای مورداستفاده در زمینه تهیه و تفسیر نقشه های منطقه aRCVIEW و برای تجزیه و تحلیل یا دامنه های آب و هوا، کاربری اراضی، پوشش گیاهی عامل فرسایش سطحی، زمین شناسی، فرسایش رودخانه ای و با توجه به پهنه بندی فرسایش نتیجه می گیریم که فرسایش خاک در این حوضه نسبتاً بالاست و نقشه فرسایش به صورت کلاس های مختلف طبقه بندی شده است و به ترتیب از خیلی زیاد ، زیاد ، متوسط، کم، خیلی کم، یا جزئی و سپس با استفاده از فرمولos=38/75e 1333r میزان تولید رسوب دهی سالانه برحسب کیلومتر مکعب در کیلومترمربع به دست آمده است در میان فاکتورهای شرح داده شده فاکتور فرسایش سطحی و نوع خاک و پوشش گیاهی به ترتیب بیشترین اثر را داشته است .. این روش برای اولین بار در سال 1352 در حوضه آبخیز استفاده شده با توجه به دقت خوب آن در مقایسه با سایر روش ها و مدل های تجربی در بعضی حوضه های داخلی چون هلیل رود- مارون، دوخواهران مورد استفاده قرارگرفت و اخیراً مطالعات زیادی انجام گرفته است و روش مناسبی برای تخمین فرسایش و رسوب می باشد .
۸.

تحلیل اجتماعی- فضایی بافت های فرسوده شهری در راستای احیاء و پیشگیری از فرسودگی بیشتر مطالعه موردی: محله دباغ ها- زنجان

کلید واژه ها: مدیریت شهری بافت های فرسوده شهر زنجان محله دباغ ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 105 تعداد دانلود : 506
توسعه حومه نشینی در شهر زنجان همگام با روند مدرنیزاسیون و مهاجرت وسیع روستاییان به این شهر همراه بود. تقارن زمانی این دو رویداد که از دهه 1360 ملموس تر می گردد، در جابجایی اکولوژیکی گروه های جمعیتی بین بافت جدید و قدیم شهر موثر بوده و جمعیت مهاجر بلاتکلیف یا گروه های مهاجری که چند سال از سکونت آنها در نقاط حاشیه ای نمی گذرد جایگزین جمعیت بافت قدیم می گردد. ساکنین بیگانه با محیط جدید نتوانستند همخوانی و انطباق لازم را با محیط فیزیکی ایجاد کرده و به دلیل ویژگی های خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خود صلابت گذشته این بافت ها را حفظ کنند. علاوه بر آن عملکرد نامطلوب و نابرابر مدیریت شهری در ارائه خدمات و امکانات بر وخامت اوضاع افزود. و این بافت ها را به فضاهای مساله دار شهری تبدیل نمود. پژوهش حاضر بر آن است که با دیدی اجتماعی- فضایی به تحلیل علل فرسودگی محدوده موردمطالعه پرداخته و تا حد امکان سعی بر آن دارد که نقش مدیریت شهری بر فرسودگی این بافت ها را آشکار نماید. محدوده موردمطالعه با 34 هکتار مساحت قسمتی از بافت قدیم شهر زنجان و معروف به محله دباغ ها می باشد
۹.

نظام اطلاعات مدیریت شهری بررسی موردی: سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) شهر بابلسر

کلید واژه ها: سامانه اطلاعات جغرافیایی شهر بابلسر جامعه شب که ای – شه رداری بدون دیوار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 567 تعداد دانلود : 620
توسعه روزافزون شهرنشینی و رشد جمعیت در کشور از عواملی هستند که دامنه شهرها را بیش از پیش گسترش داده و پدیداری شهرهای بزرگ با جمعیت زیاد را در پی داشته است. اجرای سیستمی که همه شهروندان بتوانند درخواست های خود را از طریق شبکه های کامپیوتری مطرح سازند و روند درخواست را تا رسیدن به پاسخ، پیگیری کنند به نوعی تحقق شعار شهرداری در همه خانه ها است. با استقرار شبکه الکترونیکی درشهرداری، همه اطلاعات مربوط به شهر و مدیریت شهری در سریع ترین زمان به صورت الکترونیکی ذخیره می شوند و پس از ارزیابی بلافاصله برای سایر سازمان ها و شهروندان قابل دسترسی خواهدبود بدین ترتیب شهرداری شیشه ای به نوعی تحقق می یابد. همچنین در اختیار قرار گرفتن اطلاعات موردنیاز برای انجام تصمیم گیری های اجرایی با روش های دقیق بهنگام شده، دیوارهای سازمانی را که در زمان حاضر مانع گردش سریع اطلاعات بین بخش های مختلف هستند از میان برمی دارد و به ایجاد شهرداری بدون دیوار کمک می کند. در عصر حاضر چاره ای جز استفاده از توانمندی فناوری-های پیشرفته IT و استفاده از محیط های اطلاعاتی GIS، در زمینه برنامه ریزی و مدیریت شهری ، جهت فراهم نمودن بستر اطلاعات جامع شهری نداریم .بااین نگاه به موضوع ، پژوهش حاضر سعی در معرفی بخشی از سامانه اطلاعات جغرافیایی شهر بابلسر (Geography Information System of Babolsar City) دارد . سامانه مذکورباهدف یکسان سازی بستراطلاعات درون سازمانی و برون سازمانی بین عناصر تاثیرگذار مستقیم و غیرمستقیم در سازمان فضایی شهر بابلسر و تحقق شهرداری الکترونیک در فاصله سال های 1385-1386 در 25% از سطح کل شهر به اجرا درآمد و نقطه عطفی در استان مازندران در هدایت مدیریت شهری به نظام اطلاعات جامع، جهت دستیابی به اهداف عالیه برنامه ریزی شهری و مشارکت مردمی گشت.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۹