علی نعیم الدین خانی

نرم افزارها و برنامه های ویژه تلفن همراه، بخشی از تولیدات کاربردی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که پاسخگوی نیازهای گروهی از کاربران و محقّقان در دسترسی به متون اسلامی و انسانی است. این نوع از برنامه ها، به دلیل ویژگی های کارآمد و مفیدی مانند: دسترسی آسان و همگانی، تولید زودهنگام و کم هزینه، کاربری ساده و زودیاب، همه پسندی، حجم اندک و نیز راحتی در نصب و حذف برنامه، از استقبال عموم کاربران برخوردار است. ازاین رو، مرکز تحقیقات نور با تولید این نوع از نرم افزارها در بستر سیستم عامل های اندرویدی، در نشر و گسترش معارف اسلامی در فضای مجازی، نقش مؤثّری ایفا نموده است. در نوشتار حاضر، جهت آشنایی بهتر خوانندگان با این دست از تولیدات نور، طیّ دو بخش، این محصولات را معرّفی می نماییم.

در گزارش های منابع مربوط به تاریخ ادیان، آمده است که اندکی پس از ظهور هر دینی، فرقه هایی با نام ها و ویژگی های مختلف، پیرامون آن دین پدید می آمده که پیروانشان، خود را میراث دار اصلی آن دین می دانسته اند. این امر، انگیزه های فراوانی را برای تحقیق فراهم آورده است. این دست تحقیقات و مطالعات در کنار تعامل با جوامع دیگر، نیازمند داده های صحیح و غیرمغرضانه است و برای یافتن دیدگاه ها و نظریات درست، گریزی جز شناخت صحیح ادیان و فرق و مذاهب انشعاب یافته از آنها نداریم. در همین راستا، تولید نرم افزاری که بتواند نمایانگر گزارش های فرقه نویسان ادیان، مذاهب و فرق به شکلی کامل باشد و از هرگونه پیش داوری به دور باشد، ضروری به نظر می رسد. از این رو، با مدیر گروه علمی علوم عقلی مرکز نور، جناب حجّت الاسلام والمسلمین حمیدرضا شیرملکی، به گفت وگو نشستیم و درباره پروژه در دست اقدام این مرکز در خصوص فرق و مذاهب، سؤالاتی چند را مطرح نمودیم. امیدواریم مطالب این مصاحبه، مورد توجّه دین پژوهان و علاقه مندان به دانش فرقه شناسی قرار گیرد.

آنچه در این نوشتار می خوانید، گفت وگویی است که با حجّت الاسلام والمسلمین سید جلال الدین بختیاری، مدیر محترم گروه فقه و اصول مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی انجام شده است. در این مصاحبه، ضمن اشاره به پیشینه شکل گیری گروه فقه و اصول در مرکز و معرّفی محصولاتی تولید آن، به برخی چالش های آماده سازی و تولید نرم افزارهای فقهی و اصولی اشاره شده و در پایان نیز چشم اندازها و محصولات در دست اقدام مرکز نور در حوزه فقه و اصول، بررسی شده است. امید که مورد استفاده علاقه مندان و کاربران محترم قرار گیرد.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که تولیدکننده محصولات نرم افزاری در حوزه علوم و معارف اسلامی است، بخش قابل توجّهی از تولیداتش به شکل شخصیت محور عرضه می شود. برخی از بزرگان دینی و شخصیت های علمی، در عرصه های گوناگون صاحب نظر و متخصّص هستند و لازم است که همه آثار آنها در موضوعات مختلف در یک نرم افزار جمع آوری شود تا علاقه مندان و محقّقان بتوانند در جنبه های متعدّد شخصیتی و آرای علمی آنان، به شکل کامل، به مطالعه و تحقیق بپردازند و به دام یکسویه نگری و برداشت های اشتباه یا ناقص نیفتند و پژوهش جامعی را به سامان برسانند. بدیهی است که تولید محصولات شخصیت محور، فواید و برکات بسیاری دارد که بررسی آنها نوشتاری جدا می طلبد. یکی از این دست محصولات، «مجموعه آثار امام خمینی (ره)» است که به دلیل جایگاه و منزلت والای حضرت امام در نظام مقدّس جمهوری اسلامی ایران، از اهمّیّت فراوانی برخوردار است. گفتنی است که نسخه جدید این نرم افزار، شامل 170 عنوان کتاب در 384 جلد و 36 رساله می باشد و به طور کلی، مشتمل است بر: 1. منابعی که اکثر آنها به قلم امام سامان یافته و برخی نیز تقریر مباحث علمی ایشان است که به همراه «موسوعه الإمام الخمینی (50 جلد)» عرضه شده است؛ 2. متن کامل آثار موضوعی انتشاریافته از سوی مؤسّسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) با عنوان «تبیان» که مشتمل بر موضوعات گوناگون است؛ 3. آثار شهید آیت الله سید مصطفی خمینی. در این مقاله، طیّ سه بخش به معرّفی اجمالی نسخه سوم این نرم افزار ارزشمند پرداخته ایم که آیین رونمایی از آن، خردادماه سال جاری در حسینیه جماران تهران برگزار شد.

رهبر حکیم و فرزانه انقلاب، در همان نخستین ایام توسعه اینترنت در کشور، بر لزوم مراقبت از فضای مجازی و انجام اقدام های لازم تأکید نمودند؛ چنان که بیانات معظمٌ له در آذرماه سال 1381ش گواه این موضوع است. ایشان در سال 1390 با تشکیل شورای عالی فضای مجازی، تلاش برای مدیریت فضای مجازی، بومی سازی سخت افزارها و نرم افزارهای پُرکاربرد، بهره گیری حداکثری از فرصت ها و پیشگیری جدی از تهدیدها و آسیب های این فضا را از مسئولان امر مطالبه کردند. کوتاهی و بی توجّهی برخی از متولّیان و مجریان به این مطالبات، باعث شد ایشان در سال های اخیر نیز بارها از وضعیت آسیب زا و رهاشده فضای مجازی کشور و سلطه دشمنان بر آن، به شدّت اظهار نارضایتی نمایند و از کوتاهی مسئولان گلایه کنند؛ بیانات ایشان از سال 1395 تا 1400ش، بیانگر دغدغه های رهبری در خصوص مدیریت سنجیده و درست فضای مجازی است. در این نوشتار، ضمن اشاره به برخی از منویات رهبری، به گوشه ای از کاستی ها و نقایص عملکرد مسئولان مدیریت فضای مجازی می پردازیم؛ هرچند این انتقادها و انتظارهای بجا، نفی کننده زحماتِ انجام شده یا در دستِ انجامِ متولّیان امر در تحقّق بخش اندکی از مطالبات رهبری، نیست.

در این نوشتار، به اختصار مهم ترین محصولات تولیدی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نرم افزارهایی که با مشارکت این مرکز تحقیقاتی با سایر مراکز، نهادها و مؤسسات علمی و پژوهشی سامان یافته، معرفی شده و جدیدترین تولیدات نور در معرض اطلاع خوانندگان محترم قرار گرفته است. برخی از این برنامه ها، جدید بوده و برای نخستین بار تولید و عرضه شده اند و شماری نیز از نظر محتوای علمی و قابلیت های پژوهشی روزآمدسازی شده و ارتقاء نسخه یافته اند.

آیین رونمایی از نسخه سوم نرم افزار نورالسیره با عنوان «جامع منابع تاریخ»، پنج شنبه 28 مهرماه 1401 شمسی با حضور علاقه مندان و پژوهشگران حوزه تاریخ برگزار شد. در این مراسم که در ساختمان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار گردید، از نرم افزار دانشنامه جامع منابع تاریخ که حاوی متن 1425 عنوان کتاب در 3396 جلد (مشتمل بر 49 رساله) از متون اصلی و پژوهشی تاریخی و علوم مرتبط به آن رونمایی شد.در این آیین رونمایی، حجّت الاسلام والمسلمین دکتر رسول جعفریان، پژوهشگر تاریخ اسلام، تشیع و ایران و رئیس کتابخانه تخصّصی تاریخ اسلام و ایران، دکتر محمدحسین رجبی دوانی، مورخ و پژوهشگر تاریخ اسلام و رئیس بنیاد ایران شناسی و نیز حجّت الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به سخنرانی پرداختند. در ابتدای مراسم، نخست مدیر گروه علمی تاریخ مرکز نور، حجّت الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی رحیمی ثابت، ضمن اشاره به روند و دلایل تولید «جامع منابع تاریخ»، محتوای علمی و قابلیت های پژوهشی برنامه را توضیح داد.گفتنی است که در پایان این مراسم، با حضور مهمانان، کارشناسان، مسئولان و حاضران محترم در جلسه، از نرم افزار «جامع منابع تاریخ» یا «نورالسیره - نسخه 3» رونمایی شد.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از بدو تأسیس تا کنون، نرم افزارهای رومیزی متعددی را به محققان عرضه نموده است؛ اما گسترش فناوری و دسترسی آسان به اینترنت، فضایی مناسبی را بر تولید محصولات وبی نیز فراهم ساخته است؛ به گونه ای که کاربران بسیاری، به این گونه نرم افزارهای همراه و برخط روی آورده اند. افزون بر این، نبودِ پایگاهی جامع در حوزه تاریخ اسلام و نیز وجود اطلاعات و تحلیل های سودمند تاریخی در نرم افزارهای مرکز با قابلیت عرضه در وب و همچنین نیاز پژوهشگران این حوزه به اطلاعات دسته بندی شده و سازمان یافته، موجب شد که مرکز نور به راه اندازی «پایگاه جامع تاریخ» اقدام نماید و به ارائه برخط اطلاعات تاریخی همت گمارد و از این طریق، علاقه مندان این دست مباحث و محققان دانش تاریخ را یاری رساند و در نهایت، به توسعه هرچه بهتر و بیشتر این علم سودمند توفیق یابد. آنچه در این نوشتار از نظر شما خوانندگان عزیز می گذرد، گفت وگویی است با حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی رحیمی ثابت، مدیر گروه علمی تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که ضمن اشاره به پیشینه شکل گیری این وبگاه، به هدف از راه اندازی، بخش های اصلی و قابلیت ها و نیز چشم اندازهای پایگاه جامع تاریخ پرداخته است.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در طی بیش از سی سال فعالیت در حوزه داده پردازی علوم اسلامی و تولید محصولات نرم افزاری در بسترهای مختلف، آن طور که مخاطبان و کاربران نور اذعان داشته اند، مسیر تولید دانش و عرصه پژوهش های اسلامی و معرفتی را هموار نموده و بحمدالله، دستاوردهای بزرگی را در این سال ها به دست آورده است. در این نوشتار، خوانندگان محترم را با تازه های تولیدات نور در زمینه نرم افزارهای ویندوزی آشنا می سازیم و نگاهی اجمالی به محتوای و قابلیت های این محصولات داریم. مقاله حاضر، در دو بخش کلی «محصولات اختصاصی نور» و «نرم افزارهای مشارکتی نور» سامان یافته است. گفتنی است که نوشته حاضر، از معرفی نرم افزارهای تولیدی مرکز نور که بعد از نگارش این مقاله، عرضه خواهند شد، خالی است.

نوشته حاضر، با هدف مروری بر فرمایشات مقام معظم رهبری درباره فضای مجازی و فناوری های نوین ارتباطی و تبیین فرصت ها و تهدیدهای این فضا سامان یافته است. همچنین کوشیده ایم به شناسایی ضعف ها و قوت های مطرح در این حوزه از نگاه ایشان بپردازیم و دورنمایی از منویات و دغدغه های معظم له را ترسیم نماییم. سال هاست که ایشان در حوزه اهمیت فضای مجازی و توجه ویژه به این مقوله، نکات ارزنده و سفارش های لازم را بیان می نمایند که متأسفانه تاکنون فرمایشات ایشان، هنوز مورد توجه و اهتمام لازم از سوی مسئولان قرار نگرفته است. امید است در دولت سیزدهم، توجه بیشتری از نظر تئوری و عملی به رهنمودهای گهربار رهبری شود و تحولات چشمگیری را در این عرصه کلیدی که به اندازه انقلاب حایز اهمیت است، شاهد باشیم.