پژوهشنامه آفریقا

پژوهشنامه آفریقا

پژوهشنامه آفریقا سال اول بهار 1388 شماره 1

مقالات

۱.

اولویت بندی جایگاه کشورهای آفریقایی درسیاست های اقتصادی،اجتماعی وسیاسی جمهوری اسلامی ایران با استفاده ازتکنیک های تصمیم گیری چندشاخصه

نویسنده:

کلید واژه ها: ایران آفریقا روابط دوجانبه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی سیاستگذاری عمومی سیاستگذاری عمومی در ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی روابط خارجی ایران روابط خارجی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران
  3. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مطالعات منطقه ای منطقه آفریقا
تعداد بازدید : 60 تعداد دانلود : 854
آفریقا قاره ای وسیع و شامل مناطق مختلف جغرافیایی می باشد که از ظرفیت های اقتصادی برخوردار است. حضور منابع غنی کشاورزی در کشورهای مرکزی و غربی قاره، منابع عظیم نفتی در شمال و کشورهای صنعتی در جنوب آن سبب شده تا این قاره در ردیف غنی ترین قاره های جهان قرار گیرد. در سال های اخیر، بسیاری از کشورهای آفریقایی به میزان رشد اقتصادی چشمگیری دست یافتند و سرمایه گذاری در امور زیربنایی را آغاز کردند. وجود فرصت های اقتصادی در زمینه خدمات عمومی، بنادر، معدن، نفت و گاز، کشاورزی و گردشگری به حضور قدرتمند کشورهای صنعتی دنیا در این قاره در سال های اخیر منجر شده است. جمهوری اسلامی ایران در مقام قطب سیاسی خاورمیانه به منظور توسعه اقتصادی و سیاسی روابط خود با کشورهای جهان، جایگاه ویژه ای را برای قاره آفریقا در سال های اخیر گشوده است. با این وجود، لازم است برقراری روابط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی با کشورهای آفریقایی در چارچوب روابط دوجانبه، به گونه ای گسترش یابد تا ضمن توجه به مزیت های نسبی هر کشور، منافع متقابل حاصل آید. تبیین این روابط از طریق اعمال روش های تصمیم گیری چندشاخصه با استفاده از روش تاپسیس، نشان می دهد کشورهای مصر و آفریقای جنوبی از بالاترین اولویت در برقراری روابط متناسب با متغیرهای صنعتی، کشاورزی، خدماتی، گردشگری، سیاسی، مذهبی و آموزشی برخوردارند.
۲.

جایگاه آفریقا در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران براساس سند چشم انداز ارائه راهکارها براساس ماتریس SWOT

نویسنده:

کلید واژه ها: ایران آفریقا سند چشم انداز روابط خارجی.

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی روابط خارجی ایران روابط خارجی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی سیاست خارجی ایران مسایل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
  3. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مطالعات منطقه ای منطقه آفریقا
تعداد بازدید : 998 تعداد دانلود : 295
در تنظیم راهبرد سیاست خارجی، درک و تبیین صحیح و کامل قدرت و توان ملی، به ویژه در بعد سیاست خارجی، مقتضیات و ویژگی های محیط خارجی و قاعده و الگوی حاکم بر محیط منطقه ای و بین المللی، شناخت فرصت ها، آسیب پذیری های محیطی و تهدیدهای موجود و بسیاری عوامل دیگر، اهمیت دارند. هدف از این تحقیق، شناخت جایگاه آفریقا در روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران براساس سند چشم انداز بیست ساله است و سعی شده ضمن اشاره به روابط تاریخی ایران با این قاره و بررسی وضعیت موجود، با استفاده از ماتریس SWOT (قوت، ضعف، فرصت و تهدید)، قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران در قاره آفریقا بررسی و از این طریق، راهکارهایی به سیاستگذاران عرصه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ارائه شود. با اجرایی شدن این راهکارها؛ آفریقا جایگاه واقعی خود را در روابط خارجی جمهوری اسلامی پیدا می کند و در پی آن، بخشی از سند چشم انداز که به روابط خارجی وابسته است، محقق می شود.
۳.

بررسی روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای قاره آفریقا با نگاهی به روابط ایران و آفریقا پیش از انقلاب اسلامی

نویسنده:

کلید واژه ها: ایران سیاست خارجی روابط سیاسی آفریقا اقتصادی و فرهنگی.

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی روابط خارجی ایران روابط خارجی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مطالعات منطقه ای منطقه آفریقا
تعداد بازدید : 709 تعداد دانلود : 652
یکی از مناطقی که از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه خاصی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران پیدا کرد، قاره پهناور آفریقا بود؛ ازاین رو، روابط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی با کشورهای قاره آفریقا در اولویت های سیاست خارجی کشور قرار گرفت. انقلاب اسلامی ایران به دلیل ماهیت و روح آزادیخواهی، استعمارستیزی و خدامحوری اش (ر.ک: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصول 2، 3، 9، 11، 56، 152، 154) به سرعت مورد توجه مردم کشورهای آفریقایی قرار گرفت و با کسب جایگاه ارزشمندی نزد ملت های آفریقایی، از وجهه و اعتبار خاصی برخوردار گردید. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، گسترش و تعمیق روابط با کشورهای قاره آفریقا در تمامی ابعاد آن، یکی از مهم ترین رویکردها در سیاست خارجی جمهوری اسلامی قرار گرفت؛ از این رو، از ابتدای پیروزی انقلاب، به نحو چشمگیری بر میزان سطح همکاری با کشورهای آفریقایی افزوده شد و در حال حاضر به گونه ای با تمام کشورهای آن قاره روابط سیاسی برقرار است. قاره آفریقا، مجموعه ای از کشورهای درحال توسعه با درجات پیشرفت و توسعه متفاوت است. این قاره در کنار ظرفیت های سیاسی و فرهنگی چشمگیر، سرزمینی غنی از لحاظ مواد خام و معدنی، استعدادهای بسیار کشاورزی، ظرفیت های اقتصادی و اجتماعی فراوان، بازار بکر و گسترده، نیروی کارگر ارزان و بدون چالش های مربوط به اتحادیه کارگری می باشد؛ همچنین مورد توجه جدی قدرت های اقتصادی غرب و مقصد برنامه های میان و بلندمدت قدرت های اقتصادی میانی (چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و...) و اولویتی مهم در سیاست خارجی این کشورهای محسوب می شود. جمهوری اسلامی ایران نیز در این خصوص، سیاست خارجی خود را در آن قاره بر مبنای بسط و گسترش روابط با کشورهای آفریقا قرار داده است.
۴.

سازمان های غیردولتی اهل البیت (ع) در آفریقا و نقش آن ها در بهبود جایگاه فرهنگی و اقتصادی مردم

نویسنده:

کلید واژه ها: آموزش آفریقا سازمان غیردولتی اهل البیت جنبش زنان شیعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 511 تعداد دانلود : 323
سازمان های غیردولتی آفریقایی با حمایت اتحادیه آفریقا و برخی سازمان های بین المللی تلاش خود را در دهه اخیر افزایش داده، درصددند در الگوی جدید توسعه، کارآیی و کارآمدی، پاسخگویی، شفافیت، نهادینه ساختن تنوع و تکثر و نظم را ارائه دهند و به تدریج مردم سالاری و شایسته پروری را در مردم نهادینه کنند. در دو دهه اخیر، جوامع آفریقایی با پذیرش شیوه تعدد احزاب و کاسته شدن از هیجان های قبیله گرایی اوایل دوران استقلال، غیرایدئولوژیک شدن جوامع و مسلط شدن گفتمان، ضرورت پیشرفت و توسعه، و جایگزینی تدریجی مردم سالاری، شاهد نوعی خردمحوری در امور دولتی، اقتصادی و سیاسی بوده است که راه را برای حضور نخبگان و افراد شایسته هموار می سازد. در دو دهه پس از نود، جوامع مدنی آفریقایی به رغم محدودیت ها و وجود کانون های مقاومت، از رشد، تنوع و پویایی نسبتاً چشمگیری برخوردار شده و راه پیشرفت را، به کندی اما پیوسته، طی کرده اند؛ اگرچه علی رغم شکل گرفتن و رشد سازمان های غیردولتی و جوامع مدنی در آفریقا، هنوز شهرنشینی و مردم سالاری نهادینه نشده و چه بسا آن آتش آگاهی به اندک باد مخالفی فرو کاسته، به سردی گراید. در این امر، علاوه بر بی مهری سیاستمداران، باید به بی توجهی و بی علاقگی روشنفکران آفریقایی به ارائه راه حل های موردی برای مشکلات و علاقه آن ها به مهاجرت از قاره، سستی در تولید ادبیات مناسب، نبود امکان دسترسی و مبادله آزاد اطلاعات در جوامع آفریقایی و ضعف تئوریک تلاشگران جوامع مدنی و برخی وابستگی ها به دنیای غرب اشاره کرد.
۵.

نوروز در شرق آفریقا

کلید واژه ها: زنگبار شرق آفریقا شیرازی ها ماکوندوچی.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 844 تعداد دانلود : 674
کشور ایران با سابقه درخشان تاریخی خویش از دیرباز بسیاری از مناطق جهان را تحت تأثیر فرهنگ و تمدن خود قرار داده است. در این میان، جدای از چین، هند، آسیای مرکزی، بخش هایی از اروپا و شمال آفریقا که از قدیم الایام تحت تأثیر جلوه های عمیق فرهنگی تمدنی ایران زمین بوده اند، شرق آفریقا نیز در نتیجه تعاملات فرهنگی با ایران از نخستین قرون اسلامی، بسیاری از آداب و رسوم و سنت های نیاکان ما را در خود جای داده که برگزاری عید نوروز با تشریفات خاص، یکی از آن سنت هاست. در واقع، نوروز تنها بخشی از فرهنگ ایرانیان است که به همراه دیگر شاخصه های فرهنگ و تمدن ایران، نظیر معماری، واژه های فارسی، ادبیات، سال هجری شمسی، باورهای عامیانه و... از دیرباز بخشی از میراث فرهنگی ماندگار در بین بومیان بوده است. ازاین رو، می توان گفت گستره فرهنگی این جشن باستانی امروزه مرزها را درنوردیده و در مناطقی دورافتاده در شرق آفریقا نیز به عنوان نماد خیر و برکت گرامی داشته می شود. در این مقاله، تاریخچه عید نوروز و نحوه ورود آن به شرق آفریقا به وسیله ایرانیان شیرازی الاصل، آداب و رسوم خاصّ برگزاری آن در سواحل و جزایر کشورهای تانزانیا و کنیا و ورود این آیین کهن سواحیلی و نحوه برپایی آن در جزیره زنگبار که با سنت های بومیان این منطقه درهم آمیخته، مطالعه و بررسی شده است.
۶.

مناسبات اقتصادی ایران و آفریقا: فرصت ها و تهدیدها

کلید واژه ها: فقر بیکاری توسعه سرمایه گذاری

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی روابط خارجی ایران روابط خارجی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مطالعات منطقه ای منطقه آفریقا
تعداد بازدید : 834 تعداد دانلود : 815
رشد جمعیت و نیاز بیشتر به منابع، فرصت های اقتصادی و تجاری برای رفع مشکلاتی چون فقر، گرسنگی، بیکاری و انرژی، کشورهای جهان را وادار کرده است تا به فکر چاره جویی باشند. در این خصوص سه دسته از کشورها هستند که به دلایلی، چون توسعه نیافتگی در زمینه های اقتصادی و عمرانی و صنعتی، رشد اقتصادی بالا و نیاز به انرژی فراوان، درآمد مازاد و نیاز به سرمایه گذاری برای رفع بیکاری و صادرات محصولات، ناچارند به دنبال منابع مالی، انرژی، مواد خام و بازارهای تازه باشند.قاره آفریقا با قدمتی هزاران ساله، قدیم ترین قاره جهان با بیش از 30 میلیون کیلومتر مربع معادل یک پنجم خشکی های کره زمین، 54 کشور مستقل و جمعیتی بالغ بر 900 میلیون نفر حدود هفده درصد جمعیت جهان را در خود جای داده است. این قاره از نظر منابع کانی و طبیعی غنی ترین و در عین حال به لحاظ توسعه نیافتگی و فقر در ردیف عقب مانده ترین قاره جهانمحسوب و پیش بینی می شود در سال 2050 م. جمعیت آفریقا به 2 میلیارد نفر برسد. با توجه به درآمد مازاد ناشی از فروش نفت در ایران، تورم ناشی از افزایش نقدینگی، مشکل بیکاری و نیاز به مواد خام و بازار مصرف محصولات، توجه به ویژگی های منحصربه فرد قاره آفریقا برای سرمایه گذاری و همکاری های اقتصادی ضروری است. با توجه به اهداف یادشده، مقامات بلندپایه کشور با هدف حمایت از محرومان، رسیدن به اهداف چشم انداز سند بیست ساله و کمک به مسلمانان، می توانند علاوه بر صادرات محصولات کشاورزی، صنعتی و رفع بیکاری در داخل کشور، با نیروی انسانی ماهر و دانش فنی در توسعه و پیشرفت آفریقا نیز گام مؤثری بردارند.
۷.

توسعه و دموکراسی در آفریقا

نویسنده:

کلید واژه ها: توسعه بحران آفریقا اجماع آفریقایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 223 تعداد دانلود : 932
دولت های آفریقایی در دهه های پس از انقلاب و استقلال با بحران شدید روبه رو بوده اند. پژوهش های محققان نشان می دهد که ضعف ساختاری دولت های آفریقایی عامل اصلی درگیری های داخلی است. از دید این تحقیق مهم ترین مشکلات این قاره بی ثباتی شدید دولت ها، حکومت های نظامی، فساد و خودکامگی، درگیری های متعدد خشونت آمیز، افزایش بیماری های عفونی، سوء تغذیه و معضلات زیست محیطی، کمبود زیرساختارهای مهم (آموزشی، خدماتی و...) است. در کنار این وقایع نگران کننده، چهره دیگری از آفریقا نیز بر همگان آشناست حرکت جوامع آفریقایی به سوی مردم سالاری و توسعه است که دارای فراز و نشیب های فراوان است. در این مقاله سعی برآن است که ضمن بررسی موانع تحقق مردم سالاری و توسعه به تلاش های کارگزاران و رهبران این قاره اشاره گردد و همچنین در پایان راهکارهایی در این زمینه ارائه گردد.
۸.

اتحادیه آفریقا، اتحادیه اروپا نبوغ و خلاقیت یا الگوبرداری

نویسنده:

کلید واژه ها: الگو برداری اتحادیه اروپا اتحادیه آفریقا ساختار اجرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 402 تعداد دانلود : 933
ایجاد اتحادیه افریقا در سال 2002یک سری مناظراتی را بین اندیشمندان و کارشناسان بر انگیخت به طوری که بعضی از اندیشمندان آن را الگوبرداری و کپی اتحادیه اروپا دانستند و براین نکته تاکید داشتند که تاسیس این اتحادیه با توجه به حرکت تقلیدی از اروپا با مشکلاتی روبرو خواهد بود. نویسنده بر این اعتقاد است که این نهاد، ساختار و تاریخی ویژه خود را دارا می باشد و هم در خاستگاه و هم در سازمان ها و اجزای مختلف هر دو اتحادیه، تفاوت هایی محسوس به چشم می خورد که آن ها را با یکدیگر متمایز می سازد. در این راستا در این مقاله به بررسی نحوه ایجاد و سابقه تاریخی دو اتحادیه اشاره شده است و ضمن اشاره به نقاط اشتراک و افتراق به بررسی ساختارهای هر دو اتحادیه، اهداف و اصول و مکانیزم های اجرایی آنان پرداخته شده است. ایران و قاره آفریقا علاوه بر سابقه طولانی روابط، دارای سرنوشت مشترک می باشند. این اشتراک به همراه تلاش ایران و آفریقا برای ارائه الگوئی غیر از الگوی توسعه غرب آنان را در معرض تهاجم رسانه ای غرب قرار داده است که این امر موجب می گردد طرفین برای خنثی کردن آن به تقویت روابط دو و چند جانبه همت گمارند.
۹.

روابط ایران و آفریقا: ارائه پیشنهاداتی ارزشمند پیرامون آن

نویسنده:

کلید واژه ها: ایران آفریقا تهدیدها توانمندیها

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی روابط خارجی ایران روابط خارجی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران
  2. حوزه‌های تخصصی علوم سیاسی مطالعات منطقه ای منطقه آفریقا
تعداد بازدید : 399 تعداد دانلود : 160
ایران و قاره آفریقا علاوه بر سابقه طولانی روابط، دارای سرنوشت مشترک می باشند. این اشتراک به همراه تلاش ایران و آفریقا برای ارائه الگوئی غیر از الگوی توسعه غرب آنان را در معرض تهاجم رسانه ای غرب قرار داده است که این امر موجب می گردد طرفین برای خنثی کردن آن به تقویت روابط دو و چند جانبه همت گمارند. ایران و قاره آفریقا دارای دارای توانمندیهای خوبی در عرصه اقتصادی می باشند که در صورت تحقق آن به رشد و رفاه دو جانبه کمک می نماید. از مهم ترین عرصه و توانمندیهای ایران می توان به پیشرفت در بخش کشاورزی، صنعت، الکتریسیته و حمل و نقل اشاره کرد که این کشور می تواند با در اختیار قرار دادن دانش آن به پیشرفت و آبادانی آفریقا کمک نماید و در ضمن آفریقا قاره ای سرشار از ثروت های معدنی و طبیعی است که می تواند بخش قابل ملاحظه ای از نیازهای ایران را بر طرف نماید. در بخش سیاسی نیز ایران علاوه بر روابط دو جانبه با کشورهای آفریقائی با اتحادیه آفریقا و دیگر سازمانهای مهم این قاره همکاری دارد که این تعامل مثبت نقش مهمی در گسترش روابط داشته است. جمهوری اسلامی ایران با توجه به سابقه تاریخی و صلح آمیز و بافت مذهبی قاره، باید روابط فرهنگی و مذهبی خود را در آفریقا افزایش دهد و در بخش های آموزشی و فرهنگی حضور بیشتری داشته باشد که این امر مساله همکاری های اقتصادی و سیاسی را تسهیل می نماید. از طرف دیگر فرصت های موجود در ایران برای آفریقائی ها نا شناخته است که با معرفی فرصت ها و آشنائی آنان با پیشرفت های گوناگون ایران زمینه برای افزایش تعاملات فراهم خواهدگردید.