زمانه

زمانه

زمانه 1385 شماره 48

مقالات

۱.

سرانجام فمینیسم در ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 313
درخصوص مسائل زنان و جنبشهای فمینیستی، رشته های علمی بسیاری چون مردم شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد، فلسفه، حقوق و حتی ادبیات، هنر، زیست شناسی و... درگیر مساله هستند. تحول در وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان در دوره معاصر، بیش ازهرچیز بازتاب انقلاب صنعتی اروپا بود اما درعین حال به تناسب شرایط مختلف کشورها و مناطق، از ویژگیهای بومی نیز متاثر شده است. زنان ایرانی مشخصا در جنبش تنباکو و سپس انقلاب مشروطیت به صحنه فعالیتهای سیاسی و اجتماعی وارد شدند، در دوره رضاخان واقعه کشف حجاب به وقوع پیوست، در سال 1341 به حق رای و حق انتخاب شدن دست یافتند و نهایتا وقوع انقلاب اسلامی و سپس هشت سال جنگ، نقطه عطف بسیار مهمی را در مسائل مربوط به آنان به وجود آورد. ایران به عنوان کشوری اسلامی و به ویژه شیعی، مسائل خاص بسیاری را در عرصه مباحث و حقوق زنان پیش می کشد. در کنار بسیاری مسائل دیگر، مبحث فقه شیعی و دیدگاه آن درخصوص جایگاه زنان، به ویژه با نظر به بحث اجتهاد و امکان بهره گیری از آن در راستای ایجاد انعطاف در حقوق مربوط به زنان، توجه خاصی را به خود معطوف کرده و سیمایی متفاوت به فعالیتهای زنان ایران داده است. درواقع باید گفت جنبش زنان ایران ضمن شباهت با جنبشهای دیگر زنان جهان، پاره ای ویژگیهای خاص خود را نیز دارد و این ویژگیها به ویژه در مقایسه با کشورهای اسلامی درحال توسعه، از اهمیت خاصی برخوردارند.در این شماره ماهنامه، طی گفت وگویی با سرکار خانم منیژه ربیعی، سیر تحول حضور اجتماعی زن در ایران معاصر را مورد بررسی قرار داده ایم و امیدواریم مورد توجه خوانندگان عزیز قرار گیرد.خانم ربیعی رودسری، دانشجوی دوره دکتری تاریخ ایران دانشگاه شهید بهشتی و عضو هیات علمی بنیاد دایرهًْ المعارف اسلامی، تاکنون تحقیقات علمی ارزشمندی را در زمینه مسائل مختلف تاریخی ارائه داده است که از جمله می توان به حاصل فعالیتهای ایشان در بخشهای قاجار و سپس شبه قاره هند در دایرهًْ المعارف بزرگ اسلامی اشاره کرد. چاپ حدود صد مقاله در دانشنامه ها و مجلات گوناگون و نیز تالیف کتابهایی چون ناصرالدین شاه، کلیمیان ایران، بانک و بانکداری، سادات مرعشی، انقلاب مشروطیت، شاه سلطان حسین و نشان حیدری از جمله تحقیقات تاریخی ایشان است.
۲.

پیش درآمدهایی بر حضور اجتماعی زنان

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 411
با مطالعه تاریخ می توان چند محور اصلی را برای آوردن زنان به صحنه اجتماع برشمرد. این محورها که در عرصه های گوناگون سیاسی، مذهبی و آموزشی پدیدار می شوند، در حقیقت اولین تکاپوهای زن ایرانی برای به دست آوردن حقوق اجتماعی را منعکس می کنند. زنان در مقطع نهضت مشروطیت، با اقدام به حضور و فعالیت گسترده در اجتماع از طریق راه اندازی مجامع، جراید و تاسیس مدارس دخترانه و... فعالیتهای اجتماعی خود را آغاز کردند و مقاله زیر به بررسی این مساله می پردازد.
۳.

مدارس دخترانه تبریز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 458
با مطالعه تاریخ می توان چند محور اصلی را برای آوردن زنان به صحنه اجتماع برشمرد. این محورها که در عرصه های گوناگون سیاسی، مذهبی و آموزشی پدیدار می شوند، در حقیقت اولین تکاپوهای زن ایرانی برای به دست آوردن حقوق اجتماعی را منعکس می کنند. زنان در مقطع نهضت مشروطیت، با اقدام به حضور و فعالیت گسترده در اجتماع از طریق راه اندازی مجامع، جراید و تاسیس مدارس دخترانه و... فعالیتهای اجتماعی خود را آغاز کردند و مقاله زیر به بررسی این مساله می پردازد.
۴.

زنان ، پیش از مشروطه ، پس از مشروطه

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 670
نگاه تاریخی به زنان البته با نگاه سیاسی و اجتماعی به آنان متفاوت است اما چنانکه می دانیم درهرحال هیچ جای تاریخ از مقوله سیاست خالی نیست. مهم آن است که وقتی از نقش سیاسی ــ اجتماعی زنان سخن می گوییم، تنها متوجه زنان مشهور و سرشناس یا زنان بانفوذ درباری نباشیم، بلکه حرکت اجتماعی زنان را در گستره اجتماعی آن در نظر آوریم. زنان ایران در منزلگاههای مهم تاریخی به صحنه آمدند و حضور موثری نشان دادند اما متاسفانه این سابقه هنوز در لابه لای تواریخ پنهان است و شاید هم برای همیشه پنهان بماند. بااین همه نمونه های بارزی را می توان از تاریخ معاصر استخراج نمود و نمایان ساخت. در مقاله حاضر به چگونگی حضور سیاسی ــ اجتماعی زنان ایران در سه دوره مهم مشروطیت و قبل و بعد آن پرداخته شده است.
۵.

بانوان در تاریخ معاصر

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 589
امام خمینی(ره) معتقد بود: «اسلام به زنان بیشتر از مردان بها داده» و فقه شیعی بهترین دفاع را از حقوق زنان به عمل آورده است. این دیدگاه، نکته های مهمی را برمی انگیزد و سرفصلهای تازه ای را درخصوص نقش و جایگاه زن در جامعه امروز ایران می گشاید. به هرحال نباید تمامی جنبشهای مربوط به آزادی و حقوق زن را با تباهی و بی بندوباری گره زد. آزادی زن باید از مفهومی که تداعی کننده فساد است، به مفهومی که بالندگی و کارآمدی زن را در کنار عفاف و پاکدامنی می نشاند، تغییر یابد. بررسی وضعیت تاریخی و قانونی زنان در ایران معاصر موضوعی است که در مقاله زیر بررسی شده است.
۶.

زنان ؛ از حرکت ملی به جنبش

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 479
هرچند مشروطیت زمینه های مساعد و خوبی را برای حضور و مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان فراهم نمود، اما جنبش اجتماعی زنان بنا به پاره ای علل فرهنگی و اجتماعی و حتی اقتصادی مختلف، همچنان به نظام مردسالارانه وابسته بود. تلاش زیادی لازم بود تا زن ایرانی به استقلال و قدرت فرهنگی و اقتصادی لازم برای مستقل و مستحکم نمودن حرکت اجتماعی دست یابد. در شرایطی که هنوز یک جریده مستقل در مورد زنان با مدیریت و تلاش خودشان در ایران دایر نشده بود، طبعا انتظار استیفای حقوق شرعی و عرفی زنان نیز بیهوده بود. بااین همه مشارکت زنان ایران در مشروطه خواهی و پیش از آن در نهضت تنباکو، گامهای قابل ستایشی به شمار می روند. متاسفانه پس از مشروطه، در دوران سلسله پهلوی به خاطر اعمال سیاستهای فرمایشی از سوی دولت، فرایند تلاش خودکار زنان برای ترمیم تاریخ معیوب جایگاه زن ایرانی از مسیر طبیعی و عادی خود خارج گردید و ازاین طریق خسارتهای جبران ناپذیری بر روند جنبش زنان وارد شد.
۷.

نیمه دوم ؛ حق رای و نمایندگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 284
تکاپوهای اجتماعی زنان ایران چه در دوران ماقبل تجدد و چه بعد از آن، همواره دچار آسیبهای جدی بوده است. هرچند مشروطیت بهره مند از حضور اجتماعی زنان بود اما نتایج قابل اعتنایی برای زنان نداشت. پس از آن در دوران رضاخان حقوق اساسی زن، براساس تجدد سطحی و فرمایشی، به حضوری ظاهری در اجتماع تقلیل یافت و در اواخر دوران پهلویها به ابزاری برای پرستیژبخشیدن به چهره بزک شده جامعه ایران تبدیل شد. حضور زن در مجالس قانونگذاری دوران پهلوی دوم نیز صرفا جنبه ای نمادین داشت و فاقد مولفه های یک تحول ریشه دار اجتماعی بود.
۸.

زنان و شبه مدرنیسم رضاخان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 358
کشف حجاب زنان در دوره رضاخان، خواه ناخواه شباهت به همان شیوه ای دارد که اروپاییان در مورد مسلمانان اندلس (اسپانیای فعلی) به کار بستند تا از طریق ترویج بی بندوباری و شهوت رانی مسلمانان فاتح و پرشور را به قهقرا ببرند. امام خمینی(ره) تاکید می کرد استعمارگران برای به یوغ کشیدن ما ابتدا «به سراغ زنان ما آمدند» تا جامعه را از داشتن مادران خوب و متقی و دانا محروم سازند. مقاله حاضر گوشه هایی از سیاستهای استعماری در قبال زنان ایران و نتایج اسفبار تاریخی آن را بازگو می کند.
۹.

وقایع نگاری زن در روزنامه انجمن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 988
انقلاب مشروطیت ایران زمینه ساز تحولات اجتماعی ژرف و دامنه داری شد که از جمله آنها فعال شدن قشر وسیع زنان ایران در صحنه های اجتماعی بود. مقاله حاضر بر مبنای یکی از اسناد مرتبط، یعنی روزنامه انجمن (ارگان ایالتی آذربایجان)، به بررسی این موضوع پرداخته است.
۱۰.

انقلاب برای زنان

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 986
از عهد باستان تا سه دهه پیش، سرنوشت زن در جامعه ایران به گونه های متنوعی رقم خورده است که از اوج عزت تا حضیض ذلت نوسان دارد. بدون شک جایگاه شخصیت فردی و اجتماعی زن در ایران قبل و بعد از اسلام و قبل و بعد از انقلاب اسلامی را نمی توان یکسان دانست. تبدیل شدن زنان قبل از انقلاب به شیرزنانی که در عرصه انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی حماسه های سترگ پدید آوردند، کار ساده، آسان و کوچکی نیست بلکه به نوعی معجزه می ماند که در حرکت تاریخی انبیا قابل مشاهده است. در این مقاله با این موضوع آشنا می شوید که چرا و چگونه زن ایرانی به اوج عزت و سربلندی و مشارکت و کارآمدی رسید؛ چنانکه شاید نمونه کمیابی در جوامع معاصر به شمار آید.
۱۱.

جامعه اطلاعاتی و جنسیت

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 54
مساله حقوق زن و آنچه می بایست در مورد او لحاظ شود، دامنه ای وسیع در تاریخ تفکر بشری دارد. البته در میان برخی فیلسوفان و متفکران نگاهی مشفقانه تر و تساوی گرایانه تر نسبت به زنان مشاهده می شود. اما در تاریخ تفکر بشری عموما زن را همچنان موجودی احساساتی، ضعیف و وابسته به مرد می یابیم. اما وضعیت حقوق زن همراه با پیچیده ترشدن تمدن بشری، رو به پیچیدگی نهاد. در جامعه صنعتی دیروز و جامعه اطلاعاتی یا فراصنعتی امروز، حقوق زنان علیرغم حصول برخی شفافیتها، همچنان شکننده است و در معرض آسیبهای جدی قرار دارد. در مقاله زیر با گوشه هایی از وضعیت حقوقی زنان در عصر اطلاعات آشنا می شوید.
۱۲.

کارگران زن ایران

مترجم:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 275
زنان ایرانی در طول قرنهای متمادی فرازونشیبهای زیادی را به لحاظ وضعیت اجتماعی تحمل کرده اند اما اطلاعات مربوط به آنها در اجمال و ابهام باقی مانده است. در دوره معاصر تحت تاثیر مطالعات اجتماعی، بخشهایی از ویژگیهای اجتماعی زنان مورد توجه و نگرش قرار گرفت؛ اما هنوز یکی از موضوعات کمتر پژوهیده شده مربوط به زنان، چگونگی پیوند آنها با شیوه تولید جامعه است. زنان ایرانی همواره در کارهای اقتصادی مشارکت فعال و تعیین کننده داشته اند و در برخی زمینه ها مانند تولیدات کشاورزی و صنایع دستی، نقش آنها محوری بوده است. وضعیت تقسیم کار جنسیتی در تاریخ ایران، درکل چندان معلوم و مکشوف نیست و ازاین رو باید گفت زنان کارگر ایرانی نه تنها در بازار کار، بلکه در حوزه تحقیقات مربوط به کار، واقعا مظلوم واقع شده اند. مقاله حاضر تحولات مربوط به کار زنان در تاریخ معاصر ایران را مورد بررسی قرار داده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۶۶